سیدعلی اصغر هاشمی - عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان سمنان
محمود عرب خدری - عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری

عوامل مختلفی در فرسایش و رسوبدهی حوزه های آبخیز موثر هستند. تعدادی از این عوامل از اهمیت بیشتری برخوردار بوده و در رسوبدهی حوزه های آبخیز موثرترند. عامل سنگ شناسی سطحی یکی از عوامل بسیار تاثیرگذار بر فرسایش و رسوبدهی است که در اغلب مدلها و روشهای تجربی برآورد رسوبدهی حوزه های بخیز بعنوان یک عامل مهم در نظر گرفته شده است. این تحقیق در دو حوزه آبخیز محاور یکدیگر با شرایط توپوگرافی، فیزیوگرافی و هواشناسی نسبتا مشابه واقع در استان سمنان انجام گرفت. در خروجی مسیر آبراهه اصلی هر یک از این حوزه ها، بند خاکی بزرکی در سالهای گذشته احداث شده است. این بندهای خاکی سیلاب های حوزه های آبخیز مربوطه را به طور کامل کنترل نموده و به دلیل عدم خروج سیل از محل سرریز، تمامی رسوبات تولید شده از حوزه آبخیز، در مخازن این بندهای خاکی ترسیب شده اند. علاوه بر این هیچ گونه دستکاری توسط انسان و حیوانات در این رسوبات صورت نگرفته و به همین دلیل رسوبات حوزه ها یآبهیز مورد مطالعه، طی سالهای پس از احداث بند به طور کامل تله اندازی شده و در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته اند. مساحت حوزه های آبخیز بالادست این بندها تفریبا مساوی بوده و دو حوزه آبخیز، دارای مرز مشترک می باشند. حجم رسوبات ده ساله این دو بند از طریق اندازه گیری مستقیم رسوبات ترسیب شده در مخازن آنها برآورد گردید و مقادیر آن به صورت رسوبدهی ویژه برای حوزه های آبخیز تعیین شد. نتایج نشان دهنده اختلاف 45 درصدی در رسوبدهی حوزه ها میباشد. آزمون آماری t استیودنت نشان داد که دو حوزه آبهیز از نظر خصوصیات توپوگرافی ، فیزیوگرافی، هوشناسی، هیدرولوژی ، پوشش گیاهی و خاک درسطح یک درصد با یکدیگر اختلاف معنی دار ندارند ولی از نظر لیتولوژی دارای اختلاف معنی دار می باشند. بررسی و مقایسه لیتولوژی با میزان رسوبدهی این دو حوزه آبخیز نشان داد که افزایش پراکنش سنگ شیل در حوزه آبخیز سولدره شرقی به میزان 52 درصد نسبت به حوزه آبخیز سولدره غربی، منجر به افزایش رسوبدهی این حوزه به میزان 45 درصد گردیده است.

رسوبدهی ، حوزه آبخیز، مخزن سد ، سنگ شناسی ، شیل ، استان سمنان