محسن اسماعیلی - دانشیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران
محمدصادق نصراللهی - دانشجوی دکتری معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات، دانشگاه امام صادق (ع)

یکی از اقدامات سیاستی سلبی در سطح حاکمیت های ملی در جهت سالم سازی فضای مجازی، پالایش فضای مجازی است. در کشور ما، ایران نیز این اقدام در دستور کار جدی است و هر از گاهی شاهد خبرساز شدن آن و به راه افتادن گفتمان های موافق و مخالف آن در جامعه هستیم. این مقاله دارای دو سوال است: 1- پالایش فضای مجازی از نظر فقهی چه حکمی دارد (حکم شناسی) و 2- اجرای پالایش مجازی، چه مسایل و مشکلاتمستحدثه ای دارد (مسیله شناسی) پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی به این نتیجه رسیده که پالایش فضای مجازی براساس وجوب نهی از منکر و حرمت تعامل با کتب ضلال ، می تواند یک فعل واجبتلقی گردد. بر اساس این حکم فقهی، 8 مسیله مهم فقهی مرتبط با اجرای پالایش مطرح شده است. مهمترین یافته های به دست آمده عبارتاند از: 1- قدر متقین محتوای پالایش شده، گمراه کننده است. 2- عامل و بازیگر پالایش هم حاکمیت است و هم مردم. 3- هشدار دادن و ارتقای سواد رسانه ای به عنوان نهی قولی از منکر لازمه اعمال پالایش به عنوان نهی فعلی از منکر است. 4- از باب حرمت تجسس، باید پالایش در سمت ارتباط گران و نه ارتباط گیران اعمال شود. 5- خودپالایشی و دیگر پالایشی هر دو مورد تاکید شرع است. 6- پالایش محتوای مجرمانه بر مسدودسازی تارنما و شبکه اجتماعی اولویت دارد. 7-مخاطب محوری در کنار محتواگرایی اصل مهمی در پالایش است که ما را به سمت پالایش رده بندی شده رهنمون می کند. 8- اصل برایت، توصیه به پالایش مبتنی بر فهرست سیاه دارد. 9- از نظر موضوع شناسی فقهی، اصل بر پایش ماشینی است و پایش انسانی عندالاضطرار و با حفظ شرایط است.

پالایش، فیلترینگ، فضای مجازی، اینترنت، نهی از منکر، کتب ضلال، پیام گمراه گر، ممیزی