مریم محمدیزاده - دانشجوی دکتری؛ دانشکده مهندسی معدن و متالورژی، دانشگاه یزد
سید حسین مجتهدزاده - دانشیار؛ دانشکده مهندسی معدن و متالورژی، دانشگاه یزد
فریماه آیتی - استادیار، گروه زمین شناسی، دانشگاه پیام نور، ایران

سیستم گرانیت-پگماتیت پرآلکالن مستعد میزبانی کانیسازی عناصر کمیاب شامل نیوبیم، ایتریم، فلویورین، اورانیوم، توریم، زیرکونیم و عناصر نادر خاکی است. انواع بارور، غنی از تانتالیم، تیتانیم، استرانسیم و باریم هستند و در واحدهای تفریق یافته اسکاندیم و بریلیم نیز تمرکز دارد. محتوی عناصریی از قبیل لیتیم، سزیم، منگنز و روبیدیم در آنها پایین است. توده های گرانیتی مادر با دایک های پگماتیتی (منابع اقتصادی عناصر کمیاب) ارتباط ژنتیکی دارند. از این رو، ابزار اکتشافی خوبی هستند. دایک های پگماتیتی در نزدیکی توده ی گرانیتی مادر و به صورت پچ پچ رخ میدهند. توده های گرانیتی پرآلکالن بارور معمولا در ریفت های درون قاره ای و پس از برخورد قاره ای تشکیل می شوند و عمدتا در گروه گرانیت های نوع A و گرانیت های نوع I به شدت تفریق یافته قرار می گیرند. ترکیب کانی های گرانیت های مادر شامل کوارتز، فلدسپار پتاسیم، هورنبلند، بیوتیت، آپاتیت، ایلمنیت، مونازیت، تیتانیت، زیرکن و به مقدار کمتر آلانیت، کاسیتریت، فلوریت، گارنت، روتیل و اکسیدهای Nb-Y دار می باشد. ماهیت پرآلکالن و نوع A بودن، وقوع در محیط زمین ساختی ریفت درون قاره ای، حضور برخی کانی های شاخص در گزارش کانی شناسی و آنومالی های عنصری در محتوی عناصر کمیاب، توده ی نفوذی خلیفان (واقع در شمال غرب زون سنندج-سیرجان) را به گرانیت های مرتبط با دایک های پگماتیتی بارور شبیه می کند. در این مقاله، تودهی نفوذی خلیفان به عنوان یک مطالعه موردی مورد بررسی قرار گرفته است.

سیستم گرانیت-پگماتیت پرآلکالن نوع A،عناصر کمیاب و استراتژیک، کانیسازی نوع NYF، توده ی خلیفان