محمد جواد عنبری - دانشجوی دکتری دانشکده مهندسی عمران دانشگاه تبریز
مهدی ضرغامی - استاد دانشکده مهندسی عمران و پژوهشکده محیط زیست دانشگاه تبریز

برداشت های بی رویه از منابع آب زیرزمینی موجب ایجاد پیامدهای منفی اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی بسیاری در کشور شده است. به دلیل پیچیدگی های سیستم های اجتماعی زیست محیطی، جهت ارایه راهکارهای عادلانه و موثر در حکمرانی منابع آب زیرزمینی ابزارهای سنتی مدل سازی کارایی چندانی ندارند. مدل عامل بنیان، شبیه سازی کامپیوتری با رویکردی جامع نگر از ذینفعان یا همان عامل هایی است که با یکدیگر و با محیط خود بر اساس اصول رفتاری خاص تعامل می کنند. در این مقاله در دشت شبستر صوفیان، رفتار کشاورزان، عوامل نهادی موثر منطقه، آبخوان منطقه و نیز روابط بین آنها مدل شده است. توسعه مدل حاضر در مراحل مختلف با مشارکت ذینفعان از طریق به کارگیری مصاحبه ها و پرسشنامه های نیمه ساختار یافته به دست آمده است. با استفاده از این مدل می توان فهم مناسب تری از سیستم پیچیده مدیریت منابع آب زیرزمینی به دست آورده، با ایجاد فهم بهتر مشارکت ذینفعان را جلب کرده و با تعریف سناریوها در فرآیندی مشارکتی، به راهکارهای بهتر در فرآیند تصمیم گیری دست یافت. در این پژوهش، به عنوان نمونه اثر اجرای پنج سناریو در قالب طرح های ترویج روش های نوین آبیاری، نصب کنتورهای هوشمند، اعطای تسهیلات بلاعوض و ترکیب های آنها بررسی شده است. نتایج نشان می دهد در صورت هماهنگی مناسب نهادها و جلب مشارکت کشاورزان، ضمن افزایش درآمد کشاورزان، می توان میانگین کاهش 25 میلیون مترمکعبی در برداشت از چاه ها ایجاد نمود.

مدل عامل بنیان، مدیریت منابع آب زیرزمینی، اراضی کشاورزی، حکمرانی آب، مشارکت ذینفعان