داود رضایی - استادیار گروه معماری دانشکده مهندسی، دانشگاه زنجان
سوده عابدینی لیواری - دانشجوی کارشناسی ارشد گروه معماری دانشکده مهندسی، دانشگاه زنجان

موقعیت جغرافیایی ایران به دلیل عواملی مانند منابع طبیعی همچون اقلیم مناسب کشاورزی، وجودمعادن مختلف یا موقعیت گذرگاهی مثل جاده ابریشم به عنوان نقطه تلاقی غرب و شرق، همواره مورد توجه بوده است، به همین جهت در تمام ادوار تاریخی نظر قبایل و اقوام مختلف به این سرزمین جلب شده و در نتیجه کشمکشها همواره بر سر تسخیر منابع آن وجود داشته است. به همین دلیل ایرانیان در پی دفاع از کیان خویش در برابر متعرضین برآمدند و این چنین فرهنگ دفاع در بین آنان شکل گرفت. لذا در سراسر ایران، استحکاماتی از هر نوع ایجاد شدهاند: دژهایی با اهداف نظارت بر آمد و شدهای جاده ها، پاسگاه مرزبانان،، حصار دور مناطق نظامی و پناهگاهی برای مردمان آبادیها در نظر گرفته شده بودند. در پژوهش حاضر کوشش بر این بوده تا به روش استدلال منطقی طبقه بندی منظمی از منظر کاربرد عملی دژها و اقلیم محل بنا ارایه گردد و نهایتا پنج دسته از نظر کاربری و چهار دسته از نظر اقلیمی ارایه گردیده است و همچنین به جهت اهمیت فراوان مصالح و دسترسی به آب که در همه مثالهای دژها خود را در اشکال گوناگون نشان میدهد از منظر مصالح و دسترسی به آب نیز دسته بندی گردیده اند.

دژ، فرهنگ دفاع، دسته بندی دژها، قلعه.