نرجس خاتون میرزایی - دانش آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گلستان
لیلا نوروزپور - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گلستان

تمهیدات نوشته عین القضات همدانی سرشار از آیاتی قرآنی است که تعدادی از این آیات مکررا در جایگاه استشهاد قرار گرفته اند. عین القضات به دلیل انس با قرآن و تامل ژرف و عمیق در معانی آن، در مواردی تاویل های خلاقانه و منحصر به فردی از آیات قرآن داشته است. این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش است که شیوه های تاویل آیات قرآن در تمهیدات چگونه است. پس از بررسی این نتیجه حاصل شد که عین القضات با توجه به شیوه های زیر از لفظ آیه، به معنا رسیده است: تاویل بر اساس اشتراک لفظی، تاویل استعاری الفاظ قرآن، ترادف در حوزه واژگانی یکسان، خوشه تاویلی، تاویل بر پایه تداعی، قیاس مساوات، فرارفتن از شان تاریخی آیه، تاویل آیه بر مبنای حدیث و تاویل بر مبنای صبغه عرفانی. این پژوهش با رویکرد توصیفی تحلیلی در ذیل هر عنوان، روش تاویل و سپس شواهدی از متن تمهیدات با ارایه توضیحی آمده است. همچنین در مواردی آیه مد نظر با تفاسیر عرفانی دیگری که با تمهیدات قرابت زمانی نزدیکی داشته، مقایسه شده است. با توجه به تمثیل آینه که عین القضات درباره شعر به کار برده، می توان چنین برداشت کرد که از دیدگاه او، قرآن به مثابه متن با توجه به جهان ذهنی خواننده، عوالم کثیری در خود دارد.

عین القضات, تمهیدات, قرآن, تاویل, تاویل های خلاقانه