اشرف شیبانی اقدم - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
محمدعلی گذشتی - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
راحله غلامی - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

این مقاله بر ارتباط میان گزینش ها، فرم های زبان شناختی اصلی، ایدیولوژی ها و قدرت روابط نهفته در هریک از فرم ها در مثنویمعنوی تمرکز دارد و در آن، برخورد مولوی با ارزش ها و اندیشه های محوری بیان شده در آیات قرآن کریم و احادیث براساس پیش فرض های تحلیل گفتمان انتقادی و چارچوب تحلیلی مایکل هلیدی در نظام گذرایی نقشگرا بررسی شده اند.  بر این اساس، ابیاتی که به طور صریح یا ضمنی، به آیات کتاب آسمانی و احادیث اشاره دارند، با توجه به دستور نظام مند و کارکردی هلیدی طبقه بندی و تحلیل شده اند. با بررسی جهت یابی های ایدیولوژیکی ابیات و فرایندهای اصلی و فرعی این نتیجه حاصل شد که جهان بینی حاکم بر این بافت عرفانی تصرف مشیت الهی را در تمام امور القا می کند. هسته اصلی و مرکز معنایی فرایندهای به کار رفته در آیات و احادیث از نوع رابطه ای است. از طرف دیگر، آیات و احادیثی که شامل یک فرایند مشخص هستند، می توانند به چند فرایند افزایش یابند، یا برعکس چند فرایند نمودیافته در آیات و احادیث در کلام مولوی می تواند به یک فرایند تقلیل یابد و به این ترتیب، بر هدف تعلیمی و ارشادی یک نکته خاص تاکید شود.

احادیث, جهان بینی مولوی, قرآن کریم, مثنوی, نظام گذرایی