عابدین مومنی - دانشیار دانشگاه تهران
حامد رستمی نجف آبادی - دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مذاهب اسلامی

مصلحت عنوانی آشنا و پرکاربرد در فقه و اصول و از دید اسلام عبارت است از هر کاری که به سود و صلاح مادی یا معنوی فرد و جامعه باشد. از دیدگاه فقهای مذاهب اسلامی، مصلحت نقشی اساسی در تشریع احکام دارد؛ اگرچه در وسعت این نقش توافقی وجود ندارد. دیدگاه غالب و نظر اکثر فقها در مورد احکام الهی این است که این احکام شامل احکام متغیر و ثابت است. بر اساس این تفکر احکام الهی بالاخص حدود تحت هیچ شرایطی تغییر نمی یابند و در هر زمان و هر مکان لازم الاجرا هستند. در مقابل دیدگاه سابق، عده دیگری از فقها شرایط مصلحت را در احکام اسلامی موثر می دانند. این دسته از فقها قایل اند که احکام بر اساس مصالح و مفاسد پایه ریزی شده اند و هدف از اجرای احکام را دستیابی به مصالح می دانند. به طورکلی مصلحت به این معنا در فقه مذاهب اسلامی علاوه بر تشریع، در اجرای مجازات به خصوص حدود هم می تواند مدنظر قرار گیرد؛ به تعبیر دیگر امروزه حاکم با استفاده از احکام ثانویه و عنصر مصلحت در موارد تزاحم بین ملاکات احکام شریعت و احتمال تاثیر شرایط در نرسیدن آن حکم به فعلیت، می تواند برخی حدود را اجرا نکرده، برای برخی حدود جایگزین تعیین کند؛ لذا ضرورت دارد، مصلحت سنجی در مورد حدود و کیفیت اجرای آنها با رعایت اقتضایات زمان، مکان و اشخاص مجازات با توجه به روایات و نظر فقها مد نظر قرار گیرد. مضافا اینکه در صورت وجود شبهه مصلحت نیز اجرای حد با تردید مواجه می شود.

مصلحت, حدود, مجازاتهای حدی, اجرا, حاکم