اسماعیل سنگاری - استادیار دانشگاه اصفهان
علیرضا کرباسی - کارشناس ارشد، پژوهشگر تاریخ ایران باستان، دانشگاه تهران

بسیاری از مکاتب فکری در جهان، خواه فلسفی یا دینی، تعبیر و رویکردی ویژه به مفهوم تاریخ و زمان ارائه کرده­اند. از این­رو، فلسفه­های تاریخ و الهیات تاریخی گوناگون و چندمنظری در این زمینه شکل گرفته­است. ایرانیان باستان نیز به همین­گونه، قائل به فلسفه خاصی از تاریخ بوده­اند که برداشت­های دینی و جهان­بینی­شان در آن منعکس می­شد. این فلسفه تاریخ، حاصل یک زمان مشخص یا متاثر از واقعه­ای خاص نبوده­است، بلکه تکاملی تدریجی را در طول هزاران سال به خود دیده، ویژگی­های خاص خود را یافته­است. دیانت زردشتی مهم­ترین عامل در شکل­دهی و جهت­دهی به این رویکرد به تاریخ در ایران ­باستان بوده­است که نگرش­های خطی و دوری را به تاریخ در بطن خویش پرورانده، به آن سمت و سوی خاصی بخشیده است. این دیدگاه هم تحت تاثیر آراء و اندیشه­های دیگر ملل قرار داشت و هم اثراتی ژرف در این­خصوص بر سایر باور­های دینی- فلسفی گذاشته­است. از این­رو، لزوم توجه به این رویکرد می­تواند آگاهی دقیق­تری از تاثیر اندیشه­های انتزاعی در شکل­گیری حیات مدنی و اجتماعی در ایران ­باستان دربرداشته باشد. این پژوهش برآن است با بررسی منابع مکتوب فکری و دینی ایران­ باستان که در متون پهلوی و بعضا در متونی غیرایرانی آمده­است، تصویری مستند و علمی از این بعد اندیشه ایرانیان ­باستان ارائه دهد.  

تاریخ, زمان دوری, زمان خطی, دیانت زردشتی, تاریخ نگاری