سید مهدی زرقانی - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد
الهام اخلاقی - دانشجوی دکتری زبان شناسی دانشگاه فردوسی مشهد

استفاده از نظریه های زبان شناسی در تحلیل آثار ادبی، هم می تواند جنبه های تازه ای از آثار ادبی را پیش روی ما آورد، هم می تواند افق های تازه ای را به روی چشم زبان شناسان بگشاید. این مقاله با چنین رویکردی به سراغ نظریه زبانی کنش گفتار رفته، آن را روی یکی از مشهورترین ژانرهای ادبی (شطحیات) پیاده می کند. در بخش نخست، سعی کردیم با اشاره به سیر تکوینی نظریه کنش گفتار، مبانی آن را توضیح دهیم؛ مبانی ای که پشتوانه نظری مقاله را تشکیل می دهد. سپس پیشینه استفاده از این نظریه را در تحلیل نوشتارها ذکر کرده ایم. آنگاه چهل مورد از شطحیات را براساس شرح شطحیات روزبهان بقلی شیرازی برگزیده، آن ها را در قالب طبقه بندی پنج گانه سرل جای داده ایم. این مقاله نخستین نوشتاری است که از نظریه کنش گفتار برای تحلیل آثار ادبی فارسی استفاده می کند و نشان می دهد که این نظریه قابلیت آن را دارد که در طبقه بندی و تحلیل نوشتارهای ادبی به کار گرفته شود

تحلیل ادبی, زبان شناسی, شطحیات, کنش گفتار