مهدی دهقانی - دانشگاه جیرفت، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه تاریخ

با مرگ کریم خان زند و در فقدان جانشینی نیرومند، تعداد بی شماری از بستگان وی به ویژه برادران و عموزادگانش برای دستیابی به حکومت به نبردهای ویران گری مشغول شدند که شرح آن رویدادها حجم وسیعی از منابع تاریخی اواخر سده دوازده هجری را به خود اختصاص داده است. در این میان، با غور و بررسی دقیق متون تاریخی می توان نقش فعال قشرهای مختلف جامعه شهری را برای صیانت از جان و مال شهرنشینان و یا به منظور دستیابی به منافع مالی - سیاسی شخصی و گروهی پیگیری نمود. در این پژوهش از رهگذر این مسئله، درصدد پاسخ به این پرسش هستیم: اقشار جامعه شهری در مناسبات سیاسی- نظامی با مدعیان جانشینی کریم خان زند چگونه عمل می کردند و در کدام زمینه ها موجب فروپاشی حکومت زند و برآمدن حکومت قاجار شدند برای شناسایی جایگاه شهرها در دوره موردنظر با استفاده از روش تحقیق تاریخی و شیوه جمع آوری داده های کتابخانه ای از منابع دست اول تاریخی ابتدا به توصیف و طبقه بندی ویژگی های سیاسی- نظامی اقشار مختلف جامعه شهری و سپس به تحلیل و تفسیر این ویژگی ها و تاثیرات آن بر مناسبات شهرها با مدعیان گوناگون جانشینی می پردازیم. در این راستا، اشتراک منافع اهالی و بزرگان برای تامین امنیت شهرها، به تدریج موجب همکاری متقابل سیاسی- نظامی بزرگان با اغامحمدخان قاجار برای واگذاری حاکمیت شهرها و شکست نهایی جانشینان کریم خان زند را فراهم آورد.

شهر, اهالی, بزرگان, عملکرد سیاسی- نظامی, جانشینان کریم خان