امین فرجی - دانشگاه تهران - گروه برنامه ریزی آمایش سرزمین
زهرا پوسفی - کارشناسی ارشد مدیریت امور شهری، پردیس فارابی، دانشگاه تهران
مهدی علیان - دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران

در سده بیست­ویکم مساله فرم و شکل، یا چگونگی رشد و توسعه شهر در فضا، که همسو با آموزه­های پایداری شهرها باشد، یکی از دغدغه­های اساسی متخصصان و دانشمندان شهری به شمار می­رود. این دغدغه در قالب رشد پراکنده شهری در بسیاری از شهرها به عنوان یک مشکل اساسی بروز و نمود یافته است و شهر تهران نیز از این مشکل در امان نمانده است. از آنجایی که شناخت ماهیت، علل و پیامدهای هر پدیده، محقق را در مسیر صحیحی از شناخت و حل مساله یاری می دهد، پژوهش حاضر، بر آن شد تا با بررسی الگوی رشد منطقه 22 شهر تهران، به اولویت بندی نیروهای تاثیرگذار و تاثیرپذیر در دوره ده ساله بپردازد. روش تحقیق با توجه به ماهیت موضوع، اهداف و سوالات تحقیق، به­ صورت کتابخانه ای و پیمایشی، با استفاده از ابزارهای مشاهده، پرسشنامه است. شناسایی الگوی رشد منطقه با استفاده از مدل آنتروپی شانون و هلدرن انجام شده؛ داده های اولویت بندی و شناسایی نیروهای تاثیرگذار و تاثیرپذیر نیز با استفاده از فرآیند تحلیل شبکه­ای و مدل تحلیل ساختاری مورد تجزیه­وتحلیل قرار گرفته است. بر مبنای نتایج به ­دست آمده مدل آنتروپی شانون، منطقه 22، طی 10 سال، الگوی رشد پراکنده داشته و بر اساس مدل هلدرن، تاثیر توسعه فیزیکی رشد منطقه بیش از افزایش جمعیت آن بوده است. همچنین نتایج نهایی برتری اولویت ها نشان می­دهد، به ­ترتیب افزایش قیمت زمین و استقلال در تصمیم گیری (دولتی/ خصوصی) و بورس بازی و سوداگری زمین از اهمیت بیشتری نسبت به سایر پارامترها برخوردار بوده است. در همین راستا عوامل تاثیرپذیر از رشد پراکنده منطقه 22 تهران عبارت از کاهش فعالیت بدنی ، تخریب خاک ، افزایش مصرف سوخت و انرژی ، آلودگی هوا ، از بین رفتن زمین های کشاورزی ، از بین رفتن اکوسیستم و حیات وحش ، افزایش دما است.

توسعه پایدار, فرم شهری, شهر فشرده, رشد هوشمند, پراکندگی شهر, کلان شهر تهران