زهرا اتشکار - دانشجوی کارشناسی ارشد نقاشی دانشگاه آزاد اسلامی واحدتهران مرکزی دانشکده هنرومعماری
کامبیز موسوی اقدم - عضو هیات علمی دانشگاه هنرتهران

در دوران معاصر، روانکاوی مورد توجه بسیاری از منتقدان و نظریه پردازان هنر قرار می گیرد. ژاک لکان، روانکاو فرانسوی از متفکرانی است که نظریاتش از دهه ی 1970 در هنر اهمیت می یابد. این پژوهش مربوط به نظریات لکان در اوایل دهه ی 50 است که معتقد است که ماهیت ضمیر ناآگاه در نظام گفتار با مفاهیم اگزیستانس و نیستی گره خورده است. او ضمیر ناآگاه را در ساحت نمادین دومین ساحت ذهن) به مثابه فرافکنی و درون فکنی تشریح می کند. این مفاهیم در مدار گفتار لکانی خصلت هایی مانند : گسست، پراکندگی، ارجاع دهی، مرکز گریزی، سوراخ، شکاف، تهی بودگی را تولید می کنند. در این میان، ما تلاش می کنیم تا با شناسایی آثار هنری که با مفاهیم و خصلت های عنوان شده در تطبیق است، به تجزیه و تحلیل آنها همت گماریم. به طور کلی می توان گفت: سوال اصلی در این پژوهش این است که آیا نظریه لکانی در مورد ماهیت ضمیر ناآگاه در گفتار براساس اگزیستانس و نیستی مطابق با الگوی ذهن ناآگاه هنرمند است بر این مبنا آثاری از هنرمندان معاصر را برگزیدیم تا براساس دستگاه روانکاوی لکان در گفتار (گسست، پراکندگی و ...) با رویکردی تحلیلی - تطبیقی محک زنیم و در این مسیر از دو نوع اسناد یعنی تصویری و مکتوب بهره برده ایم. نتیجه ی این پژوهش از یک سو، نمونه هایی از آثار هنرمندان معاصر را در اختیارمان می گذارد که منطبق با خصلت های برآمده از دستگاه روانکاوی لکانی در مورد ضمیر ناآگاه است و از سویی دیگر، این تحلیل روانکاوانه و انطباق حاصل شده ما را به یک ساختار کلی برای بررسی بسیاری از آثار هنری معاصر می رساند.

روانکاوی، ضمیر ناآگاه، ژاک لکان، ساحت نمادین ، هنر معاصر.