خدارحم بزی - دانشیار گروه جغرافیا دانشگاه گلستان
اکبر کیانی - دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه زابل
عبدالغنی صفرزائی - کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه زابل

حاشیه نشینی یکی از مسائل و مشکلات مدیریت شهری کشور به شمار می رود. در جدیدترین تجربه نظام برنامه ریزی شهری، کشور با برنامه بهسازی و توانمندسازی، در پی کاهش و کنترل ابعاد این مشکل برآمده است، اما هنوز در این زمینه کاستی هایی مانع دستیابی به اهداف توسعه یکپارچه شهری است. شهر زابل در سال های اخیر و به خصوص از 1355 به بعد، رشد و گسترش فیزیکی زیادی داشته است که باعث به وجود آمدن محله های زیادی در حاشیه آن شده است. وضعیت حاشیه نشینان شهر زابل که از نظر تاسیسات و خدمات زیربنایی شهری مانند آسفالت معابر و کوچه ها، فاضلاب شهری، فضاهای عمومی در وضعیت نامطلوبی قرار دارند؛ این سوال را به وجود می آورد که مهم ترین مشکل حاشیه نشینان در بهسازی محله هایشان چیست مقاله حاضر به بررسی و ارزیابی توانمندسازی آنها بر اساس ویژگی های اجتماعی- اقتصادی سرپرستان خانوارها، وضعیت کالبدی و فضایی محله ها، مسکن و وضعیت مشارکت حاشیه نشینان زابل پرداخته است. اطلاعات حاصل از 316 پرسشنامه توزیع شده در 14 محله حاشیه ای زابل، به وسیله نرم افزارهای SPSSو Excelتجزیه و تحلیل شده و امتیاز شاخص های اصلی و فرعی توانمندسازی هر یک از محله های حاشیه ای به دست آمده است. مجموع نمرات استاندارد هر یک از محله ها تعیین و بر مبنای روش Z-score، محله های حاشیه ای زابل رتبه بندی شده اند. نتایج تحقیق نشان می دهد که بیشتر محله ها، 10 محله از 14 محله حاشیه نشین در سطح خیلی ضعیف تا متوسط از نظر توانمندسازی قرار دارند که مهمترین عامل آن مشکلات اقتصادی مانند بیکاری 9/26 درصد از سرپرستان خانوار و درآمد حاشیه نشینان است که نتیجه آن، توانایی تنها 85/2 درصد از حاشیه نشینان در پرداخت نقدی هزینه بهسازی محله هاست. ایجاد اشتغال پایدار و درآمد ثابت می تواند باعث توانمندسازی حاشیه نشینان زابل شود.

توانمندسازی , بهسازی, حاشیه نشینی, شهر زابل