توفیق رجائی راد - مرکز آمار ایران

در نظریه نمونه‌گیری میزان کارایی هر طرح نمونه‌گیری را با نمونه‌گیری تصادفی ساده ارزیابی می‌کنند. عامل ارزیابی، نسبت واریانس برآوردهای حاصل از دو طرح نمونه‌گیری است. این نسبت را "اثر طرح" می‌گویند و عکس اثر طرح شاخص ارزیابی میزان کارایی است. در نمونه‌گیری سیستماتیک و خوشه‌ای بخاطر گروه‌بندی واحدهای نمونه‌ای، واریانس برآورد تحت تاثیر قرار می‌گیرد و این اثر از همبستگی بین واحدهای داخل گروه ناشی می‌شود. اثر طرح در این حالت تابعی از میزان این همبستگی و تعداد واحدهای نمونه‌ای داخل گروه است. این نوع همبستگی را "همبستگی داخلی" گفته و عامل تعیین مقدار آن را "ضریب همبستگی داخلی2" می‌گویند. ضریب همبستگی داخلی علاوه بر تعیین میزان کارائی در محاسبه "حجم نمونه3" نیز نقش عمده دارد. در کارهای عملی (نمونه‌گیری کاربردی) معمولاً محاسبه ضریب همبستگی بدلیل پیچیدگی و در دسترس نبودن اطلاعات مورد نیاز با مشکلاتی همراه است. در این مقاله ضمن ارائه روش محاسبه "ضریب همبستگی داخلی"، مقادیری که در چند زمینه برای آن بدست آمده است نیز معرفی می‌شود.