رقیه همتی - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور
عبداله ولی پور - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور

عرفان اسلامی با عرفان هندی شباهت­های زیادی دارد، در این میان اندیشه وحدت وجود یکی از شایان توجه­ترین مباحث است. اوپانیشادها یکى از مهم ترین کتاب هاى مقدس هندوان است، که درون­مایه عرفانى دارد و با زبان رمز و تمثیل بیان شده است. اولین اصل و مبحثی که اساس و بنیان تعلیمات اوپانیشادهاست، مبحث وحدت وجود است، بیدل دهلوی نیز که یکی از شیفتگان اندیشه وحدت وجود است، هرچند تاثیرپذیری وی از اندیشه وحدت وجودی ابن عربی غیرقابل انکار است، ولی نظر به این که  بیدل تمام عمر خود را در میان هندوان سپری کرده است، قطعا در تعالیم عرفانی خود از اندیشه­های هندی نیز تاثیر پذیرفته و تمثیل­هایی را که اوپانیشادها برای تبیین و تشریح اندیشه وحدت وجود بیان کرده، در آثار خود منعکس کرده است. این پژوهش به شیوه توصیفی-تحلیلی به بررسی تطبیقی تمثیل­های مشترک وحدت وجود در اوپانیشادها و آثار بیدل پرداخته است. حاصل پژوهش نشان می­دهد که هرچند تمثیل­های وحدت وجود در آثار بیدل دهلوی، بسیار زیاد است، ولی در این میان، تمثیل­های آب و مظاهر آن، آینه و تصویر، سایه و آفتاب، هسته و درخت، خواب و بیداری، رنگ و بی­رنگی، نفس و صوت و نطق، از جمله تمثیل­های مشترک وحدت وجود در اوپانیشادها و آثار بیدل است.

وحدت وجود, عرفان اسلامی, عرفان هندی, بیدل دهلوی و اوپانیشاد