فرنوش شمیلی - استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه هنراسلامی تبریز، شهر تبریز
فاطمه غفوری فر - دانش آموخته کارشناسی ارشد هنراسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، شهر تبریز(نویسنده مسئول)
مهدی محمدزاده - دانشیار و عضو هیات علمی دانشگاه هنر اسلامی تبریز، شهر تبریز

هنر تذهیب یکی از هنرهای تزئینیکاربردی است که زیرمجموعه­ هنر کتاب­آرایی محسوب می­شود. قرآن­آرایی از جمله بسترهای مناسب برای تجلی این هنر است که از اوایل قرون اسلامی با یکدیگر اجین شده­اند. هنر تذهیب را می­توان در کابردهای مختلف قرآن­آرایی از جمله تزئینات صفحات افتتاح، صفحات آغازین جزء­ها و غیره در قالب­های شمسه یا سرلوح مشاهده نمود. در طول زمان، تزئینات سرلوح بیشتر مورد استفاده هنرمندان قرار گرفته و از دوره­ تیموری و قاجار نمونه­های قابل تاملی برجای مانده است. نمونه­های تیموری نگهداری شده در موزه­ آستانه مقدس قم و نمونه­های قاجاری ذخیره شده در کتابخانه مرکزی تبریز از ذخایر ارزشمند ملی در زمینه­ نسخ قرآنی مذهب هستند که تاکنون بررسی شده اند. این پژوهش ضمن شناسایی و معرفی سرلوح ­قرآن­های مذکور خصوصیت­های بصری سرلوح قرآن­ها را با تاکید بر نقوش تزئینی و کیفیت بصری نهفته در این نسخ بررسی می کند. تحقیق حاضر به دو سوال اساسی پاسخ می­دهد: سرلوح­های منتخب قرآن­های عصر تیموری موزه آستانه قم و قرآن­های مذهب قاجار کتابخانه مرکزی تبریز از چه ویژگی ­بصری تزئینی برخوردارند نقاط اشتراک و افتراق در سرلوح قرآن­های تیموری و قاجار موزه­ آستانه قم و کتابخانه مرکزی تبریز چیستند این پژوهش توصیفی تحلیلی آثار مورد نظر را با روش تطبیقی  ارزیابی کرده است. جمع­آوری منابع  به صورت کتابخانه­ای و گردآوری نمونه­ها با روش میدانی انجام شده است. برآیند تحقیق نشان­داد، سرلوح قرآن­های تیموری از نظر تناسب صفحات و نقوش تزئینی از ویژگی منسجم و استحکام بصری در فرم و نقش برخوردار بوده­اند، اما ترکیب نقوش سرلوح­های قاجار، ساختاری نسبتا پراکنده­ دارد. استفاده از نقوش اسلیمی، ختایی و رنگ طلا و لاجورد با نسبت­های متغیر در هر دو آثار دیده شده است. نظام حاکم در تناسب صفحه­آرایی های آثار دو دوره، مبنی بر تناسبات طلایی و مستطیل ایستا بوده و بر اساس ترکیب­بندی سه­کتیبه­ای و پنج کتیبه­ای استوار است.

تذهیب های قرآنی, سرلوح قرآن های مذهب عصر تیموری, سرلوح قرآن های مذهب عصر قاجار, ساختار عناصر تزئینی و بصری