صادق کریمی - استادیار آب و هواشناسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران
مجتبی سلیمانی دامنه - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

پرسشنامه یکی از انواع ابزار پژوهش بوده که از مجموعه ای از سوالات به نام سنجه (پرسش) تشکیل شده است. این ابزار، جمع آوری اطلاعاتکمی و کیفی از پاسخ دهندگان را دنبال میکند. پرسشنامه ها اغلب دارای سنجه های استانداردی است که امکان جمع آوری داده را سادهتر میکند. به همین دلیل چه پرسشنامه های استاندارد شده و چه پرسشنامه های خودساخته هر دو درینب محققان و پژوهشگران در دو دهه اخیر رواج زیادی یافته که البته مقبولیت آن از طرف ناظران و داوران مجلات فارسی زبان جای سوال و تردید قرار گرفته است. به عبارتی، به نظر میرسد استفاده لجام گسیخته و به دنبال آن مشکلات و نواقص غیر ماهوی ناشی از استفاده ناصحیح از این ابزار آرام آرام، مقبولیت آن را هدف قرار داده؛ به طوری که این ابزار مورد اطمینان را به ابزاری غیر قابل اعتماد تبدیل نموده است. این پژوهش با مرور پژوهشهای انجام شده حوزه علوم انسانی در دو دهه اخیر، نواقصی را که در استفاده از این ابزار در پژوهشهای مورد بررسی به چشم میخورد و به دنبال آن استقبال نشریات را از این دسته پژوهشها و مقالات کاهش داده، مورد کنکاش و اکتشاف قرار داده است. در ادامه، عوامل ریشه ای که در بروز این نواقص نقش داشته را مورد کنکاش و تحلیل قرار داده است. نتایج نشان داد عدم توجه به روایی و پایایی پرسشنامه، انتخاب ناصحیح تعداد و توزیع نمونه ها از جوامع آماری مد نظر، استفاده از پرسشنامه های خودساخته نامعتبر مهمترین نواقصی است که در تحقیقات علوم انسانی مورد بررسی (مجلات و پژوهشهای فارسی زبان) مشاهده شده که همگی در ذیل بیتوجهی و یا کم توجهی آگاهانه و نآگاهانه به اخلاق در پژوهش؛ همچنین استفاده لجام گسیخته از این ابزار گردآوری ظهور یافته است.

آسیب شناسی، نقد، پرسشنامه، اخلاق در پژوهش، روایی، پایایی