زهرا سعیدی - مدرس دانشگاه فرهنگیان

یکی از مواردی که در دوره ی موحدین جلب نظر می کند، پیدایش شخصیت های بزرگی در علم نحو است. کسانی که با ارائه ی نظریات جدیدی در این باب اثرات بزرگی در این شاخه از علوم بر جای گذاشتند. نظریات ابن مضاء قرطبی از این جمله است. . عصر ابن مضاء و فرهنگ آن و همچنین شرایط فکری حکومت موحدین، به گرایشات عقلی او کمک کرد و زمینه را برای شورش نحوی وی آماده نمود. در نتیجه او مناسب ترین فرد برای رهبری و پرچم داری این قیام گردید. این وقایع با حمله ی حکومت ظاهریه علیه فقه و فروع آن و اوضاعش در شرق هم زمانی داشت. به عالوه تمام خلفای حکومت موحدین معاصر با ابن مضاء از دانشمندان بنام عصر خویش بودند که به صورت فعال و قدرتمند در نهضت فکری شرکت می جستند. بدین ترتیب، قدرت سیاسی، فکری و جسارت شخصی برای ابن مضاء قرطبی فراهم آمد که توانایی شورش علیه نحو سنتی را در او ایجاد کرد. از سوی دیگر، ابن مضاء، قاضی القضاه حکومت موحدین بوده است ؛ لذا طبیعی است که به هر طریق ممکن از مذهب مورد تایید این حکومت دفاع کند و از این روست که می بینیم ابن مضاء قیاس در نحو را غیر کاربردی دانسته و تقدیر و تاویل را باطل می شمارد. چرا که مذهب ظاهری نص متون را تقدیس کرده و افزودن هیچ مطلبی به متن را نمی پذیرد.

ابن مضاء، موحدین، علم نحو، مذهب ظاهری