طاهره احمدی - دانشجوی دانشگاه غیرانتفاعی آفاق و کارشناس ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی
سیامک جعفرزاده - استادیار دانشگاه ارومیه، دانشکده ادبیات، علوم انسانی، گروه فقه و حقوق اسلامی دانشگاه ارومیه

از جمله مسائل چالش برانگیزی که از حقوق بشر سوء استفاده می شود، اتانازی می باشد که در عرصه حقوق بین الملل توسعه یافته و در حال حاضر یکی از مسائل بحث برانگیز حقوقی جهان و نیز حقوق پزشکی، مذهب، اخلاقیات مورد بحث و مناقشهه است. به طور کلی، ادیان الهی اتانازی را در منافات با دستورات خدا می دانند لذا جایز نیست. اتانازی تحت همین عنوان در فقه جایگاهی ندارد ولی می توان آن را در قالب اذن یا امر به قتل مورد مطالعه قرار داد. چرا که فقها به اتفاق معتقدند اذن یا امر به قتل، حرمت عمل را از بین نمی برد، از این رو همه ی فقهای اسلامی اتفاق نظر دارند که اذن بیمار به پزشک به منظور خاتمه حیات او گرچه ممکن است در عقوبت او موثر باشد، اما گناه او را ساقط نمی کند و عمل او را مشروع و مباح نمی سازد اما در خصوص قصاص یا دیه نظرات مختلفی میان فقهای اهل شیعه و سنت مطرح شده که البته به هر صورت میان هر دو گروه فقهای شیعه و سنی اختلاف نظراتی دیده می شود از آنجا که مهمترین عنصر در اتانازی رضایت مجنی علیه می باشد اصل اولیه این است که رضایت مجنی علیه مجوز جرم ارتکابی نمی باشد، در مورد قتل نیز بدین گونه عمل می شود و غالب انواع اتانازی را می توان مصداقی از قتل عمدی دانست مگر آنکه مشمول حکم استثنایی ماده ی 268 ق.م.ا شود. در مورد دایره ی شمول این ماده اختلاف نظر وجود دارد . می توان اینگونه اظهارنظر داشت که مطابق این ماده برای اینکه رضایت مجنی علیه موجب سقوط قصاص یا دیه شود، باید مطابق عمل جانی مجنی علیه اعلام عفو کند و الا مشمول این ماده نمی شود. با توجه به تعیینی بودن کیفر قصاص اذا در صورت عفو از سوی مجنی علیه اولیای دم نمی توانند مطالبه دیه کننند؛ اگر عمل مرتکب مشمول ماده ی فوق شود، نامبرده از بابت تعریز مشمول ماده ی 612 ق.م.ا خواهد شد. این نوشتار، ضمن کوشش برای روشن کردن موضوع اتانازی در صدد پاسخ دهی همه جامنبه به مباحثی اعم از شناخت مقوله اتانازی و بررسی و جایگاه آن در فقه و حقوق موضوعه می باشد.

اتانازی، مرگ خود خواسته، رضایت در قتل، اذن در قتل، قتل از روی ترحم