راحله سادات حسینی - کارشناس ارشد توسعه روستایی دانشگاه یاسوج، یزد، ایران
مریم شریف زاده - عضو هیئت علمی دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

قنات، مهم ترین و پایدارترین گزینه در بهره برداری مطلوب و منطقی از سفره های آب زیرزمینی است که با وجود کارکردهای اجتماعی و اقتصادی با چالش های عدیده ای مواجه است. شهرستان تفت نیز به عنوان یکی از مهم ترین خاستگاه های قنات در استان یزد با وجود قنوات فراوان، از قاعده فوق مستثنی نبوده و چالش های حوزه قنات در این شهرستان سبب بایرشدن تعداد بسیاری از قنوات شده است. لذا پژوهش کیفی- توصیفی حاضر بر آن است تا به تبیین مهم ترین چالش های حوزه قنات در شهرستان تفت بپردازد. جامعه آماری پژوهش مشتمل بر خبرگان (مقنی، میراب و رئیس) و کارشناسان قنوات (اعضای هیئت علمی دانشگاه یزد، کارشناسان شرکت سهامی آب منطقه ای و سازمان جهاد کشاورزی) بوده که بر مبنای متدولوژی حاکم بر پژوهش های کیفی و تا حصول درجه اشباع نظری به ترتیب با تعداد 22 و 12 نفر از آنان مصاحبه های عمیق میدانی صورت پذیرفت. پس از تعیین شاخص های ماندگاری قنوات درجه اهمیت هریک از شاخص های ماندگاری قنوات از دید مطلعین کلیدی فوق شناسایی گردید. سپس با استفاده از فرمول نیازسنجی بوریچ اولویت هریک از شاخص ها مشخص شده است. یافته های پژوهش نشان داد که شاخص هایی چون میزان بارندگی، دریافت اعتبارات جهت مرمت و لایروبی قنات، میزان درآمد بهره برداران قنات، تسهیلات فنی حمایتی و آموزش نسل جوان که نمره اولویت بالای 4 داشتند به عنوان چالش های اساسی قنوات شناخته شدند که نیاز به تغییر اساسی دارند. همچنین شاخص هایی چون معرفی تکنولوژی های کم آب بر به کشاورزان، سرمایه اجتماعی، کیفیت آب، صعوبت راه های ارتباطی، باورها و اعتقادات مذهبی، ظرفیت قنوات، آلودگی آب، هدررفت آب قنوات در فصول غیرکشاورزی، برداشت بی رویه از قنات، حفر چاه غیرمجاز، تجاوز به حریم قنات، مشارکت زنان در امور قنات، رواج کشت هایی با نیاز بیشتر به آب و نیروی فنی متخصص در امر قنات که نمره ی اولویت بالای 2 و 3 کسب کردند نیاز به تغییر اساسی ندارند، اما به تقویت نیاز دارند.

چالش، شهرستان تفت، قنات، منابع آبی