حسین رضوان نقندر - دانشجوی کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکز
روح اله یوسفی زشک - استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ورامین- پیشوا

سفال ها بخش قابل توجهی از یافته های باستان شناسی را تشکیل می دهند. این دسته از آثار با رویکردهای گوناگونی همچون بررسی ویژگی های ماکروسکوپی (شکل ،رنگ،نقوش تزئینی) و مطالعه ویژگی های میکروسکوپی ،کانی شناسی ، ترکیب شیمیایی و ریزساختاری تجزیه وتحلیل می شوند. اطلاعات بدست آمده از ترکیب مینیرالی و شیمیایی سفال ها سبب شناخت منشا وتکنولوژی آن ها خواهد شد.سفال های قرمز منقوشی که در ادبیات باستان شناسی با نام سفال چشمه علی معروف هستند، اولین بار توسط اشمیت، در طی کاوش های محوطه چشمه علی، در سال 1934 به دست آمد. هرچند که بیشتر اطلاعات موجود از این کاوش تاکنون منتشر نشده؛ ولی این گونه سفال های قرمز منقوش، نقش کلیدی در درک تحولات دوران پیش از تاریخ و به طور خاص دوران مس سنگ بازی می کند.سفال های قرمز منقوش ، در بازه زمانی طولانی، حدود 1000 سال، ما بین 5200-4300 پیش از میلاد را در برمی گیرد. همزمان با این سفال ها، سبک دیگری از سفالگری در محوطه های شاخص فلات ظاهر می شود که با نام سفال آلویی شناخته می شود. این سفال ها نیز همانند سفال های چشمه علی، قرمز و منقوش هسنتد؛ ولی ازلحاظ گاه نگاری، بیشتر مربوط به اواخر دوران فرهنگ چشمه علی می باشد.مباحث متنوع و گاها متناقضی در ارتباط با ماهیت سفال های آلویی و پیدایش آنها در فلات مرکزی مطرح شده است. مجیدزاده معتقد است این سفال، بیانگر وجود اقوام جدید با سنت های سفالگری متفاوت در فلات می باشد. فاضلی معتقد است سفال های آلویی صرفا تغییر تکنولوژیک در شیوه های تولید و توزیع سفال می باشد. بر این اساس در این مقاله با مطالعه و تحلیل عنصری سفال های استاندارد چشمه علی و سفال آلویی که از محوطه های شاخص این دوره در مجموعه ازبکی شامل مارال تپه، جیران تپه، تپه یان،دوشان تپه و گوموش تپه برداشت شده، به ماهیت چگونگی تولید و توزیع سفال آلویی در نوار شمالی فلات مرکزی پرداخته شد. نتایج تجزیه عنصری نشانگر تفاوت معنی دار میان ساختار سفال چشمه علی و سفال آلویی دارد.

محوطه ازبکی، پتروگرافی، سفال چشمه علی، سفال آلویی