محمد درویشی - استادیار گروه گرافیک، دانشکده هنر دانشگاه نیشابور

تلاش خوشنویسان در تمدن اسلامی همواره بر این بوده است که خط را به نهایت خوبی و زیبایی جلوه دهند وبرای این منظور علاوه بر دقت در حسن تشکیل، به حسن وضع نیز التفات قابل ملاحظه ای شده است. یکی از این موارد،اهمیت و نقش خط کرسی در کرسی بندی اصولی خوشنویسی اسلامی به ویژه در خط نستعلیق است. میرعماد با دقت ووسواسی که در چینش حروف و کلمات و رعایت حسن همجواری در قلم نستعلیق مراعات کرده این خط را به اوج شکوهو زیبایی رسانیده است. یکی از عواملی که هماهنگی و زیبایی را در قلم نستعلیق میرعماد رقم زده کرسی های ویژه ایاست که در ترکیب حروف در کلمه و در ترکیب کلمات در سطر و صفحه رعایت شده است. هدف آن است که بخشی ازارزش های نهفته در خط میرعماد موردشناسایی قرار گیرد که در کرسی بندی و رعایت قاعده ی کرسی مراعات گشته وموجب زیبایی و تداوم سبک و شیوه ی او در طول چهارصد سال اخیر شده است. بنابراین جهت نیل به این هدف، اینمقاله در پی پاسخ به این سوال است که قاعده ی کرسی در خط میرعماد چگونه قابل تبیین است و این که چه کرسی هایی،علاوه بر کرسی معمول در خط نستعلیق، در خط میرعماد قابل شناسایی است برای پاسخ به این سوال با روش تحلیل هندسی، مبانی ویژه ای بر اساس زاویه ی 15 درجه و مضارب صحیح آن، کهاز زوایای بسیار پرکاربرد در کرسی بندی حروف در کلمه و کلمات در سطر است، استخراج گردید و مدلی برای تحلیلکرسی قلم نستعلیق در آثار میرعماد توسعه یافت. بر اساس این تحلیل، به این نتیجه رسیده ایم که در خط میرعماد صرفااز یک خط کرسی استفاده نشده است بلکه غیر از کرسی اصلی که حالت نیم چنگی دارد همزمان از چند خط کرسیدیگر به عنوان پایه کار (گرید یا مسطر) استفاده شده است که به انسجام بهتر ترکیب و زیبایی بیشتر آثار میرعماد کمکشایانی کرده اند.

خط نستعلیق، میرعماد، قاعده کرسی