حسین غفوری چرخابی - استادیار، گروه فقه و حقوق، دانشگاه اردکان، یزد. ایران
محمد قدرتی - دانشجوی کارشناسی ارشد، فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه اردکان، یزد. ایران

ازآنجا که تاکنون در مورد قاعده لاضرر مباحث مفصلی صورت گرفته است اما هنوز برخی اززوایای اینبحث ازجمله تطبیق با حقوق معنوی و شهروندی و همچنین کرامت انسانی افراد جای نظریه پردازی داردبنابراین در جستار حاضر نگارنده برآنست با روش تحلیلی اسناد فقهی به تبیین قاعده لاضرر از دید فقهابپردازد و سپس این قاعده را برحفظ کرامت انسانی در حقوق شهروندی تطبیق نماید و نتایج بیانگرآن استکه قاعده لاضرر ازمهم ترین قواعدی است که می تواند ازکرامت و منزلت اجتماعی افراد حمایت کند.حفظ کرامت انسانى، از مقاصد کلى شریعت به شمار مى رود و فقه اسلامى در هیچ یک از قوانین خود،کرامت و احترام انسان را پایمال نمى کند ضرر معنوی در حقیقت زیانی است که در اثر هجمه به کرامتانسانی و شرف و اعتبار وآبروی اشخاص به بار می نشیند انسان ها بیش از هر چیز به خود و شخصیت خویشارج می نهند و خود را باور دارند و از دیگران نیز در روابط اجتماعی انتظار دارند که به شخصیت آناناحترام بگذارند. این خواسته ای خرد پسند و بسیار بجا می باشد؛ کرامت انسانی حالت اولیه و زوال ناپذیر هرفردانسانی است که همواره ملازم وهمراه صاحب حق بوده وقابل انفکاک نمی باشداین کرامت حاکی ازعنایت و ثمره خداوند به نوع انسان است وبه اصل انسان بودن باز می گردد و از نظر شهید صدر همانا ضررهمراه با جنبه ای موضوعی از نقص است، از این رو باید چهارچوب نقص مشخص شود، این چنین گفته اندکه نقص یا در نفس و جان است و یا در مال و یا آبرو و از آبرو باید با تعبیری عام تر استفاده کنیم و آنکرامت و آبرو است و اما ارزش های مرتبط با انسان یا به شکل حقیقی به نفس انسان مرتبط است و یا بهشکل اعتباری همانند ارزش و آبرو و کرامت و یا این که ارزش ها از لحاظ مالی هست، بنابراین هر گونهکاستی در هر کدام از این موارد پیش بیاید بدون هیچ اشکالی ضرر محسوب می شود و ممکن است عدهای باتمسک به قاعده لاضرر، حجاب وپوشش زن را پایمال کردن کرامت زنان بدانند و پندار آن ها توهمیبیش نیست زیرا پوشیده بودن زن- در همان حدودى که اسلام تعیین کرده است- موجب کرامت و احترامبیشتر اوست، زیرا او را از تعرض افراد جلف و فاقد اخلاق مصون مى دارد و منافاتی با قاعده لاضرر ندارد.

لاضرر، کرامت انسانی، تطبیق، حجاب، خسارت معنوی