غزاله حجتی - دانشجوی دکتری فلسفه دین، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

برهان نظم از گذشته های بسیار دور مورد توجه همه ادیان و مبلغان دینی بوده است. این بذل توجه به دلیل خاصیت اقناعی این برهان برای عامه مردم است. در قرن هجدهم، انتقادات بسیاری از سوی هیوم و برخی دیگر از فیلسوفان جدید به این برهان وارد شد و نیز ظهور دیدگاه تکاملی این انتقادات را بسیار قوت بخشید. در نتیجه، برهان تضعیف و خاصیت اقناعی آن گرفته شد. در سال های اخیر، برخی از فیلسوفان درصدد ارائه تقریر نوینی از برهان نظم برآمده اند و با فرض قبول و صحت دیدگاه تکاملی تبیین سازواری از نگرش خداباورانه و قبول نظریه تکامل ارائه کرده اند. این دست کوشش ها نمونه هایی در فیلسوفان مسیحی و مسلمان دارد. ریچارد سویین برن از فیلسوفان مسیحی است با کمک دانش فیزیک، ریاضیات و زیست شناسی و براساس محاسبات پیچیده احتمالاتی برهانی استقرایی را صورتبندی کرده است که مدعی است سازگاری فرضیه وجود خدا را با دیدگاه تکاملی نشان می دهد. مرتضی مطهری نیز از متفکران مسلمانی است که کوشیده است تا این سازگاری را اثبات کند. او نه تنها این دو نگرش را با هم سازگار می داند، بلکه دیدگاه تکاملی را بهترین تفسیر ممکن از غایتمندی الهی در جهان نیز برمی شمارد. اگرچه مقام، شکل و سطح بحث این دو متفکر با هم متفاوت است، محتوا و نتیجه حاصل از این بحث در آثار هر دوی ایشان یکسان به نظر می رسد.

غایتمندی، نظم زمانی، نظم مکانی، علیت فاعلی، علیت غایی، احتمال، اصل آسان باوری، اصل سادگی، برهان تنظیم دقیق، تنظیم دقیق