عبدالمحمد کاشیان - استادیار گروه آموزشی اقتصاد، دانشکده اقتصاد، مدیریت و علوم اداری، دانشگاه سمنان.

توجه به ایجاد نظام اسلامی یکی از مسائل مهم بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بود که حوزه های متعددی از ساختارهای اجتماعی و اقتصادی را در بر میگرفت. درحالیکه این جریان در حوزه های متعددی ازجمله بانکداری، بیمه و بازارهای مالی با سرعت زیادی پیش میرفت، در حوزه نظام مالیاتهای اسلامی به دلایلی، تغییرات ملموسی به وقوع نپیوست. بااین وجود تحقیقات خصوصا پایان نامه های زیادی در زمینه مالیاتهای اسلامی و خصوصا زکات نوشته شد که هر یک به نوعی سعی در تسریع این روند اصلاحی داشتند. بعد از گذشت 40 سال از انقلاب اسلامی، آسیبشناسی و تحلیل روند تحقیقات شده در این زمینه و ارائه پیشنهاداتی برای تحقیقات آینده دارای اهمیت زیادی است. این مقاله با تحلیل محتوای پایان نامه های حوزه مذکور، ضمن دسته بندی آنها به 4 کلانحوزه فقه زکات با محوریت نظریه تعمیم، تعمیم زکات نقدین به پولهای رایج، محاسبه ظرفیت بالقوه زکات و آثار آن در فقرزدایی و ایجاد ساختارهای یکپارچه در میان مالیاتهای متعارف و مالیاتهای اسلامی به تحلیل آنها پرداخته و پیشنهاداتی برای تحقیقاتی آتی ارائه میکند. نتایج حاصل از تحلیل محتوای پایان نامه های حوزه مذکور، لزوم بازخوانی فقهالزکات با نگاه فقه حکومتی و نظریه ولایت فقیه به منظور استنباط حکم تعمیم و چگونگی آن و لزوم جهتدهی تحقیقات بهسوی نظامسازی در حوزه زکات و دیگر مالیاتهای اسلامی و همگرایی آن با نظام مالیاتهای متعارف را یکی از خلاهای موجود و اولویت اصلی تحقیقات آینده مشخص میکند.

زکات، آسیب شناسی، فقه، خمس، نظام سازی