سرور خرم دل - عضو هیات علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد
پرویز رضوانی مقدم - عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد
لیلا جعفری - دانشجوی دکتری دانشگاه فردوسی مشهد و مربی دانشگاه هرمزگان

سابقه و هدف امروزه مشخص شده است که جابجایی و انتشار کربن در مخازن مختلف خاک، گیاه و جو، می­تواند نقش اساسی در پایداری بوم نظام­های کشاورزی و کاهش مشکلات زیست محیطی و بخصوص گرمایش جهانی و تغییر اقلیم داشته باشد. دی اکسید کربن یکی از مهمترین گازهای گلخانه­ای بوده که افزایش غلظت آن در جو سبب گرمایش جهانی و تغییر اقلیم شده است (8). ترسیب کربن افزایش کربن آلی خاک است که از طریق بهبود توزیع عمقی کربن آلی و تثبیت آن در خاک، یکی از ساده­ترین راهکارهای تخفیف غلظت این گاز محسوب می­شود (18و 52). مواد و روش­ها این مطالعه با هدف ارزیابی توانایی بالقوه ترسیب کربن در اندام­های مختلف هوایی و زیرزمینی کلزا (Brassica napus L.) به عنوان یکی از گیاهان زراعی دانه روغنی مهم منطقه خراسان رضوی در سال 1393 انجام شد. نمونه­برداری به روش تصادفی سیستماتیک از 10 مزرعه در قالب 30 پلات 5/0 متر مربعی در طول سه ترانسکت 50 متری اجرا گردید. برای تعیین ضرایب تبدیل ترسیب کربن در اندام­های هوایی و زیرزمینی شامل خورجین و بذر، ساقه، برگ و ریشه از روش احتراق استفاده شد. سپس پتانسیل ترسیب کربن اندام­های هوایی و زیرزمینی و زیرزمینی کلزا و خاک تعیین شد. پس از محاسبه میزان انتشار گازهای گلخانه ای شامل دی­ اکسید کربن (CO2)، اکسید نیتروژن (N2O) و متان (CH4) با استفاده از ضرایب انتشار، پتانسیل گرمایش جهانی تعیین گردید. یافته­ها بر اساس نتایج این آزمایش، میانگین عملکرد خورجین+بذر، ساقه، برگ و ریشه کلزا به ترتیب برابر با 46/33، 60/36، 54/17 و 91/22 کیلوگرم در هکتار بدست آمد. میانگین ترسیب کربن خاک مزارع کلزا 46/3 تن در هکتار محاسبه گردید. ضرایب تبدیل و پتانسیل ترسیب کربن اندام­های هوایی و زیرزمینی کلزا به طور معنی­داری مختلف بودند (01/0p≤). بیشترین ضریب تبدیل برای خورجین و بذر با 65/51 درصد بدست آمد. مجموع پتانسیل ترسیب کربن اندام­های هوایی و زیرزمینی برابر با 12/5 تن در هکتار بود، بالاترین و پایین­ترین پتانسیل ترسیب کربن به ترتیب برای ساقه با 81/1 تن در هکتار و برگ با 76/0 تن در هکتار حاصل گردید. بیشترین مجموع انتشار گازهای گلخانه­ای برای مصرف کودهای نیتروژنه با 688/0 تن دی اکسید کربن و پتانسیل گرمایش جهانی برابر با 35/1 تن معادل دی اکسید کربن به ازای یک هکتار محاسبه گردید. نتیجه­گیری بدین­ترتیب، کاهش مصرف کودهای شیمیایی و افزایش کاربرد بقایای اندام­های هوایی و زیرزمینی کلزا به خاک را می­توان به عنوان راهکاری بوم­شناختی در جهت بهبود پتانسیل ترسیب کربن مزارع این گیاه مدنظر قرار داد که از طریق کاهش انتشار گازهای گلخانه­ای، تخفیف تغییر اقلیم را نیز تحت تاثیر قرار می­دهد.

انتشار گاز گلخانه ای, تغییر اقلیم, راهکار اکولوژیک, گرمایش جهانی, گیاه دانه روغنی