علیرضا اوجی - دانشجوی دکتری گروه خاکشناسی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شهید چمران اهواز،
احمد لندی - استاد گروه خاکشناسی دانشگاه شهید چمران اهواز
سعید حجتی - دانشیار گروه خاکشناسی دانشگاه شهید چمران اهواز

سابقه و هدف: خاک، یک منبع کلیدی و به عنوان کنترل کننده چرخه های ژئوشیمیایی، آب و موجودات زنده و بزرگترین و اصلی ترین مخزن ماده ی آلی محسوب می شود. اطلاعات کمی در ارتباط با تاثیر مدیریت قرق بر اشکال مختلف کربن در خاک های مراتع استان خوزستان وجود دارد؛ لذا این مطالعه با هدف بررسی تاثیر مدیریت قرق بر میزان و اشکال مختلف کربن خاک در برخی خاک های مراتع دشت پنتی در استان خوزستان انجام شد. مواد و روش ها: براین اساس، دو مرتع با مدیریت های مختلف (قرق شده و تحت چرا) در دشت پنتی ایذه انتخاب و سپس از 15 نقطه به صورت تصادفی و از دو عمق سطحی (0 تا 20 سانتی متری) و زیر سطحی (20 تا 40 سانتی متری) نمونه برداری صورت گرفت. پس از هواخشک کردن نمونه های خاک و عبور آن ها از الک دو میلی متری، خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و اشکال مختلف کربن خاک شامل کربن آلی کل، کربن قابل اکسید شدن به وسیله پرمنگنات، کربن آلی ذره ای ریز و درشت، کربن محلول در آب و کربن زیتوده میکروبی خاک ها اندازه گیری شد. یافته ها: نتایج نشان داد که مدیریت قرق درخاک های سطحی و زیرسطحی باعث افزایش میزان ماده آلی خاک شده است ولی در خاک های زیرسطحی علی رغم افزایش میزان مواد آلی، مقدار آن از لحاظ آماری معنی دار نبوده است. در لایه های سطحی مقدار آن معنی داری بوده است و باعث افزایش میزان کربن آلی کل (از 33/8 به 53/9 گرم بر کیلوگرم)، کربن آلی محلول (از 46/9 به 86/10 میلی گرم بر لیتر)، کربن زیتوده میکروبی (از1/418 به 2/456 میلی گرم بر کیلوگرم)، کربن قابل اکسید شدن توسط پرمنگنات (از 25/974 به 3/1035 میلی گرم بر کیلوگرم)، کربن آلی ذره ای ریز (از 6/430 به 7/450 میلی گرم بر کیلوگرم) و کربن آلی ذره ای درشت (از10/680 به 4/701 میلی گرم بر کیلوگرم) شده است. به نظر می رسد برای اینکه اثر تغییرات مدیریت به قسمت های پایین تر خاک تاثیرگذار شود نیازمند مدیریت با مدت زمان بیشتری هست. مقایسه بیومس در داخل (405 گرم بر متر مربع) و خارج قرق (117 گرم بر متر مربع) حاکی از وضعیت خوب پوشش گیاهی در داخل قرق و موثر بودن قرق در احیا مراتع منطقه می باشد. نتیجه گیری: نتایج نشان داد که کربن زیتوده میکروبی، کربن محلول خاک و کربن قابل اکسید شدن توسط پرمنگنات حساسیت بیشتری به مدیریت قرق نسبت به اشکال دیگر کربن داشته و شاخص های مناسبتری برای بررسی تاثیر مدیریت قرق بر کیفیت کربن آلی اضافه شده به خاک می باشند. همچنین، بر اساس شاخص نسبت طبقه بندی کربن نسبت به اشکال مختلف کربن آلی در این مطالعه، مدیریت قرق یکی از اقدامات مدیریتی مناسب و کارآمد بوده و باعث بهبود کیفیت خاک گردیده است؛ از این رو ضروری به نظر می رسد که تیمار قرق به عنوان یکی از برنامه های اصلی در طرح های منابع طبیعی تجدید شونده مد نظر قرار گیرد. در کل نتایج این مطالعه حاکی از اثرات نامطلوب چرای مراتع بر کیفیت مواد آلی خاک است که می تواند در درازمدت پایداری تولید در اکوسیستم های مرتعی را به خطر بیندازد.

مرتع, مدیریت قرق, کربن خاک, کیفیت خاک