آرزو شقاقی - دانشجوی کارشناسی ارشدگروه علوم باغبانی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ارومیه
ابوالفضل علیرضالو - دانشگاه ارومیه ، دانشکده کشاورزی، گروه علوم باغبانی
صمد نژاد ابراهیمی - استادیار گروه فیتوشیمی پژوهشکده گیاهان و مواد اولیه دارویی دانشگاه شهید بهشتی
علی سنبلی - دانشیار گروه بیولوژی پژوهشکده گیاهان و مواد اولیه دارویی دانشگاه شهید بهشتی

سابقه و هدف: از جمله گیاهان دارویی که به دلیل داشتن آلکالوئیدهای متنوع حائز اهمیت هستند، جنس های خشخاش (Papaver) و گلوسیوم (Glaucium) هستند که در ایران کمتر به خواص فیزیولوژیک و فیتوشیمیایی آنها پرداخته شده است. این تحقیق به منظور بررسی میزان فنل کل، پتانسیل آنتی اکسیدانی و فلاونوئید کل در سه اندام میوه، ریشه و پیکره هوایی (ساقه و برگ) گونه های جمع آوری شده این دو جنس از مناطق مختلف کشور، انجام شد. مواد و روش ها: هشت استان (تهران، البرز، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، اردبیل، لرستان، همدان و چهارمحال بختیاری) کشور که از مهمترین مناطق پراکنش این گیاه محسوب می شوند، برای جمع آوری نمونه های گیاهی انتخاب شدند. پس از شناسایی گونه ها (P. tenuifolium, P. dubium, P. bracteatum, P. orientale, P. arenarium, P. lacerum, G. mathiolifolium, G. pulchrum, G. integrrima, G. elegans, G. pulchrum)، عصاره گیری از نمونه ها با استفاده از روش اولتراسونیک انجام گرفت. خصوصیات فیتوشیمیایی اندام های میوه، ریشه و پیکره هوایی (ساقه و برگ) شامل محتوای فنل کل (به روش فولین سیکالتو)، فلاونوئید کل (به روش آلومینیوم کلراید) و پتانسیل آنتی اکسیدانی (به روش مهار رادیکال های آزاد DPPH) ارزیابی گردید. یافته ها: نتایج بدست آمده از این پژوهش نشان داد که اندام ها و گونه های مختلف جنس های پاپاور و گلوسیوم جمع آوری شده از مناطق مختلف ایران دارای تنوع بسیار وسیعی از نظر خصوصیات مورد مطالعه بودند. میزان فنل کل در بین نمونه های مختلف از 6/77-89/23 میلی گرم گالیک اسید بر گرم وزن خشک متغیر بود. بیشترین میزان فنل کل در نمونه اردبیل از گونه P. bracteatum و کمترین میزان فنل کل در نمونه ساری دره گرمی (P. arenarium) مشاهده شد. میزان فلاونوئید کل در بین نمونه های مختلف از 55/5-34/1 میلی گرم کوئرستین بر گرم وزن خشک متغیر بود. بیشترین میزان فلاونوئید کل در نمونه سین سرخه حصار از گونه G. mathiolifolium و کمترین میزان فلاونوئید کل در نمونه ملارد تهران (P. tenuifolium) مشاهده شد. همچنین نتایج مقایسه میانگین فعالیت آنتی اکسیدانی نشان داد که میزان آن در بین نمونه های مختلف از 5/87-29/20 درصد متغیر بود. بیشترین میزان فعالیت آنتی اکسیدانی در نمونه هیر اردبیل از گونه P. dubium و کمترین میزان فعالیت آنتی اکسیدانی در نمونه ایرد موسی (P. dubium) گزارش شد. نتیجه گیری: از نظر فنل کل، پیکره هوایی گونه P. bracteatum؛ فلاونوئید کل، پیکره هوایی گونه G. mathiolifolium و پتانسیل آنتی اکسیدانی، ریشه گونه P. dubium، اندام ها و گونه های شاخص بودند. این نتایج نشان می دهند که جنس های پاپاور و گلوسیوم دارای منابع غنی آنتی اکسیدان های طبیعی بوده و می توانند در صنایع دارویی کاربرد فراوان داشته باشند. در بین نمونه های مورد مطالعه گونه های جنس پاپاور از نظر خصوصیات مورد مطالعه غنی تر می باشند، که می توانند در برنامه های اصلاحی و اهلی سازی این گیاه مورد توجه قرار گیرند.

پاپاور, گلوسیوم, فعالیت آنتی اکسیدانی, فلاونوئید, فنل