عباس رضایی زاد - استادیار بخش تحقیقات زراعی و باغی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کرمانشاه، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرمانشاه ایران
پرستو عدالتی - دانش آموخته کارشناسی ارشد اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرمانشاه، ایران
علی اطمینان - استادیار گروه بیوتکنولوژی و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران

به منظور تهیه هیبریدهای جدید و ارزیابی ترکیب پذیری برخی لاین­های نر عقیم و لاین­های بازگردان باروری آفتابگردان، تعداد 32 دورگ آفتابگردان حاصل از تلاقی چهار لاین بازگردان باروری با هشت لاین نر عقیم سیتوپلاسمی در سال زراعی92-91 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی اسلام آباد غرب مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که دورگ­های CMS19×R217، CMS1221/1×R137 و CMS19×R137 به ترتیب با 7008، 5545 و 5526 کیلوگرم در هکتار دارای بیشترین عملکرد دانه بودند. هیبرید فرخ (شاهد) با 5412 کیلوگرم در هکتار از نظر عملکرد دانه در رتبه چهارم قرار گرفت. تجزیه واریانس ترکیب­پذیری نشان داد که اثر لاین­های نر عقیم که برآوردی از ترکیب پذیری عمومی می­باشد و اثر متقابل لاین × تستر که نشان دهنده اثرات قابلیت ترکیب­پذیری خصوصی می­باشد برای عملکرد دانه معنی­دار بود. لاین­های بازگردان باروری R137 و R864 و لاین نر عقیم CMS19 دارای بیشترین ترکیب پذیری عمومی مثبت برای عملکرد دانه بودند. بیشترین ترکیب­پذیری خصوصی برای عملکرد دانه متعلق به دورگ­های CMS19×R217 وCMS 456/2× R217 بود. نتایج نشان داد که برای برخی صفات زراعی مهم همانند وزن هزاردانه و قطر طبق لاین­های بازگردان باروری نقش به مراتب بیشتری در کنترل ژنتیکی این صفات داشتند. برای عملکرد روغن، به عنوان یکی دیگر از صفات اصلاحی مهم در آفتابگردان، اثر لاین­های بازگردان باروری و لاین­های نر عقیم معنی­دار و اثر متقابل لاین× تستر غیر معنی­دار بود. برای عملکرد روغن دانه در بین لاین­های نر عقیم و بازگردان باروری، همانند عملکرد دانه، بیشترین ترکیب­پذیری عمومی مثبت متعلق به لاین نر عقیم CMS19 و لاین بازگردان باروری R-864 بود. دورگ CMS6030×RN-3 دارای بیشترین ترکیب­پذیری خصوصی مثبت برای عملکرد روغن بود. به طور کلی نتایج حاکی از نقش پر رنگ اثرات افزایشی در کنترل صفات مورد بررسی بود.

اثرات افزایشی, اثرات غالبیت, تستر, ترکیب پذیری