اصغر مولائی - دانشگاه هنر اسلامی تبریز

فضاهای زیرزمینی یا زیرسطحی فضاهایی هستند که تمام یا درصدی از کالبد آنها در زیرزمین ساخته شده باشد این گونه فضاها در طول تاریخ با فرمها و اهداف گوناگون از جمله امنیتی، ناسازگاری آب و هوا، حفظ و نگهداری محصولات، عمر بیشتر ساختمانهای زیرزمینی، کمبود فضا، کاهش آلودگی و ... مورد استفاده قرار گرفته اند. بررسی سوابق استفاده از فضاهای زیرزمینی در دوران گذشته و معاصر نشان می دهد که این فضاها در گذشته دارای کاربری های متنوع: مسکونی، مذهبی، انباری بوده اند. روستاهای زیرزمینی به جای مانده در چین و تونس نشان می دهد که فضاهای زیرسطحی با کارکرد سکونتی و به دلایل اقلیمی و امنیتی شکل گرفته اند، اما امروزه فضاهای زیرزمینی با رویکردی متفاوت در زمینه های حمل و نقل، شبکه دسترسی پیاده زیرزمینی، ذخیره سازی، تاسیسات زیرساختی شهری، معدن سازی و ... استفاده می شود. از نمونه های معاصر فضاهای زیرسحطی می توان به فضاهای ایجاد شده در کشورهای کانادا، فرانسه، ژاپن، چین اشاره داشت که با کارکردهای مختلط حمل و نقل، تجاری، مسکونی و خدماتی با در نظر داشتن اهداف متنوعی از قبیل رفع کمبود های فضاهای روی سطح،کاهش آلودگی های زیست محیطی، مقابله با شرایط اقلیمی نامناسب، افزایش ایمنی و امنیت احداث شده اند. هدف این نوشتار معرفی فضاهای زیرزمینی، ابعاد، جنبه ها و فواید استفاده از آنهاست که با روش تحقیق توصیفی_تحلیلی و تاریخی و بررسی نمونه های موردی انجام شده است. فرض پژوهش حاضر این است که رویکرد توسعه زیرسطحی می تواند راه کار مناسبی برای حل نیازها و مسائل شهری معاصر بدون تخریب میراث فرهنگی و آسیب زدن به محیط باشد.

فضاهای زیرسطحی شهری, توسعه شهری, مسائل شهری, زیرساختهای شهری, پایداری