سیاوش سحابی - دانشگاه هنر، دانشکده موسیقی، کد پستی دانشگاه ۱۱۳۶۸۱۳۵۱۸، کارشناس ارشد موسیقی و کارشناس ارشد متالورژی

ساختارهای غیرمعمول در ساز کمانچه، از جمله کج بودن خرک نسبت به سیمها و ک4نیک معکوس در قطر دسته ساز میتوانند با کمک علم آکوستیک و علوم دیگر عل6 ت یابی شوند. در این مقاله با رجوع به بحث هارمونیکهای موجود در صدای5 تولیدشده از ساز و وجود پدیده ای به نام اینهارمونیسیتی سعی شده دلیل کج قرار دادن خرک در سازهای قدیمیکه تا امروز نیز بعضا0 دیده میشود، روشن شود. اینهارمونیسیتی ناشی از خارج شدن فرکانس هارمونیکها از ضریب صحیح فرکانس پایه و افزایش آنهاست. در واقع این پدیده مختص سیمهای واقعی بوده و انحراف از وضعیت ارتعاش یکسیم5 ایده آل مسبب ایجاد آن است. هر چه قطر سیم بیشتر باشد مقدار این پدیده نیز بیشتر بوده و هر چه طول مرتعش و کشش اعمالی به سیم بیشتر و سختی سیم کمتر شود مقدار آن نیز کاهش می یابد. از سوی دیگر سیستم شنوایی انسان و درک زیروبمی، موردیست که در ارتباط با پدیده مذکور مورد بررسی قرار گرفت. لازم به توضیح است سیستم شنوایی انسان شامل عوامل فیزیولوژیکی دستگاه شنوایی و سایکولوژیکی مغز در تشخیص زیروبمی صداهاست. در اینجا ارتباطی میان پدیده اینهارمونیسیتی و تاثیر آن در درک زیروبمی صدا برقرار شده است. بدین نحو که با وجود تشدید این پدیده در سیمهای قطورتر با کاهش طولمرتعش هنگام انگشت گذاری و به تبع آن افزایش فرکانس5 هارمونیکهای بالاتر، سیستم شنوایی نیز احساس زیرایی بیشتری داشته و بنابراین نوازنده برای اجرای یک فاصله صوتی مشخص بر روی سیمهای مختلف با فواصل طولی مختلفی روی سیمها مواجه خواهد شدنتیجتا.0باوجود این پدیده در سیمهای قدیمی لازم بوده خرک را در سمت سیمهای بم پایین آورده و عملا0 با افزایش طول سیم این اختلاف را کم کنند. جهت رفع این مشکل تحولاتی در ساخت سیمهای جدید ایجاد شده است. بدین صورت که با بکارگیری پوششهای فنری، چگالی در واحد طول5 سیم را با ثابت نگه داشتن قطر مرکزی افزایش و اثر قطر را که در فرمولهای5 مربوطه با توان چهار افزایش مییابد خنثی کردهاند. با این حساب با توجه به استفاده روزمره از سیمهای جدید و پی بردن5 تدریجی نوازندگان به این مسئله بنظر میرسد دیگر نیازی به وضعیت مذکور برای خرک نبوده و مشکل پیشین مرتفع شده است.لازم به ذکر است بیان نظر قطعی در رابطه با این موارد منوط به انجام آزمایشاتی ست که به نمونه هایی از آن در انتهای مقاله اشاره شده و مباحث پیشرو به منزله ی دیدگاه نظری در این حوزه است.

آکوستیک ساز کمانچه؛ سایکوآکوستیک؛ اینهارمونیسیتی؛ خرک؛ سیم