مرتضی میرغلامی - دانشیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.
محمدعلی کی نژاد - استاد دانشکده مهندسی عمران، دانشگاه صنعتی سهند، تبریز، ایران.
بهرام علیزاده - دانشجوی دکتری شهرسازی اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

تسلط نظام سرمایه داری بر ساختارها و فرایندهای برنامه ریزی شهری، بین منافع خصوصی و عمومی در هنگام تولید و بازتولید فضاهای شهری، تعارض ایجاد کرده است. برنامه ریزی شهری عدالت محور رهیافتی نوین برای حل این تعارض است. اما به دلیل وابستگی مفهوم عدالت به شرایط زمانی، مکانی و جهانبینی، ارایه چارچوبی جهانشمول از عدالت فضایی تا حدودی ناممکن است اما منطبق سازی آن با ارزشهای جامعه مورد مطالعه ضرورت دارد. این پژوهش از یک سو به دنبال تبیین چارچوبی جهت ارزیابی عدالت فضایی منطبق بر ارزشهای جامعه اسلامی- ایرانی و از سوی دیگر به دنبال ارزیابی آخرین طرح جامع تبریز از لحاظ میزان و چگونگی دستیابی آن به عدالت فضایی در شهر است. روش پژوهش در بخش تبیینی، استدلال منطقی و در بخش ارزیابی، تحلیل محتواست.مفهوم عدالت در آرای متفکران پرورشیافته در جهانبینی اسلامی با چهار معیار کانونی همعرض کنترل اجتماعی ، حق ، کرامت انسانی و انصاف گره خورده است. از ترجمه این معیارها در ساحت برنامهریزی شهری میتوان به چهار معیار همعرض خودتنظیمی ، حق مردم بر شهر ، توانمندسازی و تعادل فضایی رسید. معیار خودتنظیمی بر بعد سیاسی، معیار حق مردم بر شهر بر بعد حقوقی، معیار توانمندسازی بر ابعاد اجتماعی- اقتصادی و تعادل فضایی بر بعد کالبدی عدالت فضایی، تاکید دارد. ارزیابی محتوای سند طرح جامع تبریز نشان داد که تهیه کنندگان این طرح، دستیابی به عدالت فضایی را بیشتر از طریق استفاده بهینه از زمین مطالبه کردهاند. چنین مطالبهای، بیش از آنکه سیاسی، حقوقی و اجتماعی باشد، کالبدی و اقتصادی است و راه را برای تسلط منفعت خصوصی بر منفعت عمومی در شهر هموار میسازد.

عدالت اسلامی، عدالت فضایی، برنامه ریزی شهری عدالت محور، سند طرح جامع تبریز