حسنعلی عرب - استادیار گروه باستان شناسی، دانشکده باستان شناسی و مرمت، دانشگاه هنر شیراز
علیرضا هژبری نوبری - استاد گروه باستانشناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس
ستار خالدیان - استادیار گروه باستان شناسی، دانشکده باستان شناسی و مرمت، دانشگاه هنر شیراز

فرهنگ معرف سفال های سیاه و خاکستری دست ساز با آمیزه کانی و نقوش تزیینات شیاری، فرورفته، نقوش کنده حکاکی شدهمارپیچی، نقوش هندسی کنده و نقوش تزیینی کنده زیگزاگی در لبه، گستره مکانی وسیعی از قفقاز، جمهوری آذربایجان،ارمنستان، گرجستان، آناتولی، لوانت و ایران را در هزاره های چهارم و سوم ق.م دربر گرفته است. دوره مذکور در این مناطق بانام های گوناگون کورا ارس (باستان شناسان شوروی سابق)، ماورای قفقاز، فرهنگ یانیک (دایسون)، فرهنگ شنگاویت(باستان شناسان ارمنستان) و ... یاد شده است. در داخل ایران آثار به دست آمده از این دوره زمانی که بیشتر با نام کورا ارس یایانیک شناخته می شود در مناطقی از شمال، شمال غرب، غرب و نواحی جنوبغربی البرز مشاهده شده است. اخیرا در بررسیانجام گرفته در دشت شازند در استان مرکزی ایران آثار شاخص این فرهنگ شناسایی شده است. آثار تپه های شناسایی شدهسوارآباد و سرسختی با 1 و 2 هکتار وسعت، معرف فرهنگ موسوم به ماورای قفقاز قدیم یا کورا ارس است. چگونگی گسترشفرهنگ کورا ارس همواره یکی از موضوعات بسیار چالش برانگیز در خصوص چگونگی توسعه جوامع پیچیده اولیه در خاورنزدیک بوده و نیز خواهد بود. در مقاله حاضر سعی شده است علاوه بر معرفی محوطه های مذکور، بر اساس داده های سفالی وگونه شناسی، در یک رهیافت مقایسه ای ارتباط این منطقه با نواحی قفقاز و آناتولی بررسی شود. کشف اخیر این محوطه هاموجب گسترش حوزه نفوذ این فرهنگ تا لبه های جنوب غربی فلات مرکزی و لبه های شرقی زاگرس گردیده است.

دوره مفرغ، سفال سیاه و خاکستری، فرهنگ ماورای قفقاز قدیم، کورا- ارس