معصومه طوسی - کارشناسی ارشد ارتباط تصویری، دانشکده هنر دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

سجده گاه مسلمین به عنوان مکانی ملکوتی، زمین های را برای هنرمندان مسلمان دوره قاجار مهیا نموده است تاجلوه ای زیبا از ارتباط معنوی نمازگزار با پروردگار خویش را، در قالب سوزن دوزی، ایجاد نمایند. سوزن دوزی ها برروی سجاده های دوره قاجار جزء تزیینات هنری ازنظر تنوع و زیبایی هستند که با هدف و تا ثیر باورها و اعتقاد اتمذهبی به صورت آگاهانه صورت پذیرفته اند. هدف از پژوهش، شناخت و نگاهی توصیفی تحلیلی به نوع رودوزی وروکاری و مطالعه مفاهیم نقوش ایجادشده بر روی هشت نمونه از سجاده های پارچه ای موزه ویکتوریا و آلبرت لندندر سال های 1267-1319 ه.ق در دوره قاجار است . سوالات پژوهش عبارت اند از: 1 - نوع و روش رودوزی و روکاری در سجاده ها چگونه است 2 - مفاهیم نقش مایه ها و خط نگاری های رودوزی و روکاری شده بر رویسجاده ها چیست نتایج نمایانگر این است که سوزن دوزی و ایجاد نقوش بر اساس مضامین هنر و اندیشه خلاقانههنرمند مسلمان سنتی و سوزن دوز بوده است. می توان اذعان داشت، رودوزی ها شامل ابریشم دوزی، خامه دوزی وپنبه دوزی(لایه دوزی) و روکاری ها، شامل کشش و برش تاروپود (ژور دوزی، شبکه دوزی) است. نوع رودوزی وروکاری باعث تنوع نقش مایه ها شده است. نقش مایه ها در رودوزی و روکاری هایی که به صورت طرح های شکستهایجاد شده است، بر اساس بافت عمود بر هم پارچه شکل گرفته است و نقش مایه ها در رودوزی هایی که به صورتآزادانه شکل گرفته اند، از بافت عمود بر هم پارچه استفاده نشده است. رنگ سجاده ها و رنگ نخ سوزن دوزی به دلیلتاثیر نقش مایه ها و تمرکز نمازگزار در موقع عبادت سفید است. از شاخصه های اصلی در ساختار این سجاده ها،طرح های متنوع از محراب و جای مهر با توجه به نوع رودوزی ها و روکاری ها است. نقش مایه ها در این سجاد ه هابه صورت طرح های شکسته و گردان و شامل درخت، پرنده، گل، اشکال هندسی و خط نگاری ها هستند. حس درونیهنرمند سوزن دوز، آمیخته با فرهنگ و مذهب است و با استفاده از جنبه های تزیینی هنر اسلامی بر روی سجاده ها،همچون صور تمثیلی از اشکال هندسی، نباتی، و مرغان که برگرفته از مفاهیم نمادین است، بر حالت ماورای طبیعیدر نقوش افزوده و هنر خویش را به کمال رسانده است.

قاجار، سجاده های پارچه ای، رودوزی، نقش مایه