بازنگری در نظام مدیریت و سیاستگذاری توسعه روستایی، مبتنی بر ویژگی ها و تجارب جهاد سازندگی

زیربنای نظری و فکری نسخه های مدیریت نواحی روستایی در دهه های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ ، آموزه های مدرنیزاسیون و مولفه های پارادایم سنتی بوده است. در این نسخه ها، نظریه بروکراسی ماکس وبر و راهبردهای تکنوکراتیک توسعه روستایی، نقش راهبری را بر عهده دارند. سبک مدیریتی مبتنی بر این مبانی به دلیل اثرات منفی به خصوص در ابعاد اجتماعی و محیط زیستی، مورد انتقادات جدی قرار گرفت و به تدریج پارادایم نوین توسعه روستایی شکل گرفت که به مدیریت و برنامه ریزی مشارکتی و تمرکززدایی اعتقاد داشت. با وجود
این گذار پارادایمی که از دهه ۱۹۸۰ آغاز شد، شواهد کنونی مانند تمرکزگرایی، تضعیف مشارکت عمومی، عدم انعطاف پذیری و سطح پایین یادگیرندگی و چابکی سازمانی، حاکی از غلبه سبک مدیریتی پارادایم سنتی در نظام سیاستگذاری و مدیریت توسعه روستایی و عشایری کشور است. این در حالی است که تحقق رشد فراگیر و پایدار مبتنی بر مشارکت و انتفاع آحاد روستائیان و عشایر، در گرو بازنگری جدی در سبک مدیریتی مربوطه است. بررسی تجربه پس از انقلاب اسلامی در حوزه توسعه روستایی نشان میدهد در سال ۱۳۵۸ ، سبک مدیریتی نوین و متفاوتی در قالب نهاد جهاد سازندگی شکل گرفت و توانست اثرات شگرفی در عرصه های مختلف توسعه روستایی و حتی در سطح ملی از خود بر جای بگذارد و اتفاقا همزمان با (و حتی متقدم بر) آغاز تحولات پارادایمی جهان در عرصه توسعه روستایی بود. این نهاد از اهمیت راهبردی برای نظام جمهوری اسلامی برخوردار بود. جهاد سازندگی، در کنار ماموریت های متعدد خود، مسیر نوین و متفاوتی را برای مدیریت توسعه روستایی و بهبود امور عشایری کشور نشان داد، ولی به ویژه پس از ادغام با وزارت کشاورزی وقت در سال ۱۳۷۹ ، عملا فرهنگ و روحیه جهادی پرورش یافته در این نهاد، روی به تضعیف گذاشت. در حال حاضر با توجه به چالش های عدیده نظام سیاستگذاری و مدیریت توسعه روستایی و عشایری کشور، درانداختن طرحی نو با استفاده از تجربه مدیریت جهادی و اقتضائات روز بسیار ضروری است. لذا بازخوانی جایگاه و کارکردهای جهادسازندگی و ویژگی های جهادگران و نهاد جهاد سازندگی می تواند نقش مهمی در تبیین مفهوم صحیح از مدیریت جهادی و کارکردهای آن و نحوه جهت گیری برای تغییرات سازمانی در وضعیت کنونی حاصل نماید. بنابراین گزارش حاضر، به بازخوانی و تحلیل بیانات و اندیشه های حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری پرداخته و در نهایت، بر تدوین و اجرای برنامه راهبردی و اقدام برای مدیریت جهادی در کشور به طور عام و در نواحی روستایی و عشایری به طور خاص تاکید کرده است.