آیا حال همان ثابت ازلی است؟

علمای علم کلام وظیفه خود را دفاع از ضروریات دین تعریف کردهاند. ایشان در دورهای، که هنوز بسیاری از مباحث فلسفی و کلامی دقیقا شکل نگرفته بود، برای تبیین عقاید خود توجیهات خاصی ارائه میدادند. این توجیهات اغلب با بیان نظرات ابتکاری همراه بود. معتزله برای توجیه کیفیت اتصاف ذات باری به صفات و همچنین برای توجیه نحوه تعلق علم باری به موجودات، نظریه ابتکاری «احوال» و «ثابتات ازلیه» را ارائه کردهاند. فلاسفه و متکلمان بعدی نیز بهطور مفصل این دو نظریه را مورد بررسی قرار دادند و گاه آنها را بهدلیل برخی شباهتها با هم یکی گرفتهاند. این نوشته در صدد نشان دادن این مطلب است که دو نظریه فوق الذکر، چه به لحاظ موضوعاتی که مستقیما به آنها میپردازند و چه به لحاظ نتایج و لوازمی که به بار میآورند، با هم متفاوتاند و در دورههای بعد است که با هم خلط و یکی قلمداد شدهاند.