ضریب تاثیر یا ایمپکت فاکتور

ضریب تاثیر یا ایمپکت فاکتور (Impact Factor) چیست؟

در دنیای مقالات و مجلات علمی، واژه پرکاربرد و مهمی وجود دارد که باید درباره آن با شما صحبت کنیم.

این واژه چیزی نیست جز ضریب تاثیر که با نام انگلیسی اش یعنی ایمپکت فکتور یا ایمپکت فاکتور هم به کار می رود. مثلا شاید شنیده باشید که می گویند ضریب تاثیر مجله ایکس خیلی بالاست یا مجله ایگرگ دارای ایمپکت فکتور پایینی است و… . اما اینها یعنی چه؟ اهمیت شان در دنیای مقاله نویسی و نشر مجلات علمی در چیست؟

اگر نمی دانید یا اطلاعاتی دارید ولی خیلی دقیق درباره این اصطلاح که در واقع یک شاخص برای ارزشیابی مجلات و مقالات است، اطلاعات ندارید با ما همراه باشید.

ضریب تاثیر چیست؟

ضریب تاثیر یا ایمپکت فاکتور (Impact Factor) شاخصی علمی است که میانگین تعداد استنادها (Citation) به مقالات اخیر منتشرشده در مجله ای علمی را نشان می دهد. این شاخص می تواند نشانه و نمادی از اعتبار مجله و مقالاتی باشد که در آن به چاپ رسیده اند. هر چقدر که این ضریب برای مجله ای بیشتر باشد، از اعتبار و ارزش علمی بالاتری هم برخوردار خواهد بود.

با پیشرفت سریع و رو به رشد علم، نقش مقالات و مجلات علمی در اشاعه نتایج تحقیقات و دستاوردهای علمی بسیار مهم شده است. ضمن اینکه تعداد مقالاتی که منتشر می شود هم بسیار زیاد است و نیاز به شاخصی مانند ضریب تاثیر بسیار زیاد احساس می شود.

در واقع باید از میان کارهای علمی متعددی که در طول هر سال صورت می گیرد، راه و شیوه ای باشد که بتوان بهترین ها و معتبرترین ها را شناسایی کرد. البته شاخص ضریب تاثیر دقیقا چیزی نیست که بتوان بی قید و شرط به آن استناد کرد ولی نمی توان از ارزش آن هم غافل شد.

تاریخچه ضریب تاثیر چیست؟

این شاخص را فردی به نام یوجین گارفیلد (Eugene Garfield) که مدیر موسسه ISI  هم بود، طراحی کرد. ضریب تاثیر مجلاتی که به فهرست  جی. سی. آر (JCR) راه پیدا می کنند هر سال مورد بررسی قرار می گیرند و عدد آنها هم مشخص می شود.

اگر نمی دانید که جی.سی.آر چیست باید به شما بگوییم، منظور همان فهرستی است که فقط مجلات بسیار معتبر ISI  به آن راه پیدا می کنند و داورانی سخت گیر و خبره دارد. در واقع، اگر مجلات بتوانند استانداردهای بسیار سخت گیرانه و سطح بالایی را داشته باشند که موسسه ISI معرفی می کند، امکان ورودشان به فهرست جی.سی.آر هم وجود خواهد داشت.

از سال ۱۹۷۵ تاکنون به طور سالانه، ارزیابی مجلات علمی انجام می شود و این شاخص یعنی ضریب تاثیر برای آنها مشخص می شود.

کاربرد ضریب تاثیر چیست؟

از ضریب تاثیر استفاده می شود تا ژورنال ها یا همان مجلات علمی معتبر در هر زمینه ای با هم مقایسه شوند و اعتبارشان مشخص گردد. هر سال پایگاه داده وب آوساینس (web of science)، بیش از ۱۱ هزار و ۵۰۰ مجله علمی را رتبه بندی و نمایه می کند. این پایگاه علمی هم امکان جست وجو کردن میان لیست مجلات معتبر و مقالات مختلف را برای دانشجویان، اساتید و پژوهشگران فراهم می کند و از طریق آن، دسترسی به پایگاه های داده مختلف هم فراهم می شود.

ضریب تاثیر عامل مهمی در سنجش اعتبار است؟

بسیاری از اساتید و کارشناسان معتقدند که ضریب تاثیر، آن قدرها هم ارزشمند نیست. از این نظر که شاخصی کامل برای سنجش مقالات و مجلات به شمار نمی رود. اما موضوع این است که در حال حاضر در دنیا، شاخصی بهتر و کامل تر از آن وجود ندارد و به همین خاطر باید به آن برای مقایسه ژورنال ها و بررسی اعتبار جهانی و علمی مقالات و مجلات اکتفا کرد.

البته روش هایی برای بررسی وضعیت و ارزش مقالات و مجلات در نظر گرفته می شود که هیچ یک به اندازه ضریب تاثیر مشهور نیستند. تجربه نشان می دهد که معمولا مجلاتی از ارزش زیادی برخوردارند و به شدت معتبر هستند که به سختی مقالات مختلف را می پذیرند. غالبا این مجلات از ضریب تاثیر بالایی برخوردارند و همین هاست که باعث شده، اعتمادها نسبت به ضریب تاثیر افزایش پیدا کند و به آن استناد و اکتفا شود. یعنی مجلات سخت گیر در پذیرش مقالات معمولا از ضریب تاثیر بالایی برخوردارند و به همین خاطر است که این شاخص تا حد زیادی قابل اعتماد شده است.

حتما بخوانید: زمان پذیرش و چاپ مقاله در مجلات مختلف چقدر است؟

ارتباط میان ضریب تاثیر و کیفیت مجلات چیست؟

فرمول محاسباتی ضریب تاثیر دارای منتقدانی است که معتقدند این ضریب نمی تواند دقیقا ارزش مجلات و مقالات را شناسایی کند. به همین دلیل معمولا ارزش مقالات منفرد را با آن نمی سنجند و بیشتر برای بررسی اعتبار کلی مجلات روی آن حساب می کنند. مجلاتی که مقالات مروری (Review) بیشتری منتشر می کنند، شانس بیشتری برای افزایش ضریب تاثیر دارند. این شاخص نشان می دهد که یک مجله در جذب مقالات باکیفیت موفق بوده است.

یکی از نقدهایی که به ضریب تاثیر به عنوان شاخصی در دنیای مقالات و مجلات علمی وارد می شود، این است که این شاخص براساس میانگین داده هایی به دست می آید که توزیع نرمال ندارند و در نتیجه نمی توان روی آن به عنوان شاخصی بسیار دقیق حساب کرد. در واقع، ضریب تاثیر به طور کلی وضعیت مجلات علمی را بازگو می کند و اگر مقاله ای در چنین مجله ای منتشر شود، نمی توان لزوما گفت که مقاله ای به شدت سطح بالاست. البته نمی توان هم گفت که ارزش علمی آن پایین است. در حقیقت، میانگینی که در احتساب ضریب تاثیر در نظر گرفته می شود به گونه ای نیست که شرحی از وضعیت دقیق هر مقاله منفرد در آن به ما بدهد.

ضریب تاثیر مطلوب چند است؟

هر چقدر که ضریب تاثیر مجله ای بالاتر باشد، یعنی اعتبار بیشتری دارد. مثلا ضریب تاثیر ۲.۸۸ نشان می دهد که به طور میانگین تمام مقالاتی که در مجله منتشر می شوند حدود ۲.۸۸ بار به آنها استناد (Citation) خواهد شد. برای اینکه اعتبار مجله ای را در زمینه علمی خاصی بررسی کنید باید دست به مقایسه میان مجلات در آن زمینه علمی بزنید. برای اینکه از ضریب تاثیر هر مجله باخبر شوید، لازم است به سایت آن سری بزنید و این شاخص را از آنجا بررسی کنید. مجلاتی که سال اول انتشار خود را می گذرانند، بعد از دو سال فعالیت می توانند ضریب تاثیر دریافت کنند.

در آخر

در دنیای علم و دانش هم نیاز به رتبه بندی ها و ارزیابی فعالیت محققان وجود دارد. همه دوست دارند که سابقه چاپ مقاله از آثارشان در مجلاتی معتبر داشته باشند و به دنبال این هستند که مجله ای را انتخاب کنند که بیشترین میزان ضریب تاثیر را داراست. البته یادتان باشد که بالا بودن ضریب تاثیر مجلات تنها راه ارزیابی عملکرد مقالات و مجلات نیست و نباید به شدت روی آن حساب کرد.