رابطه بین اجتهاد و قیاس

در کتاب الرساله امام شافعی عبارتی با مضمون اجتهاد همان قیاس است ویا اجتهاد وقیاس دو اسم برای یک مسمای واحد اند آمده است. از آن زمان به بعد در رابطه با نسبت بین اجتهاد وقیاس اقوال مختلفی از طرف علما مطرح شده است. جمهور، از جمله غزالی، ابن قدامه، هندی و...قائل به عدم صحت این قول بوده و در کتب اصولیشان آنرا نقد کرده و عمدتا معتقد به عمومیت اجتهاد بوده وقیاس را نوعی از انواع اجتهاد دانسته اند. اما در مقابل، اقلیتی که شاید شناخته شده ترین آنها ابن ابی هریره باشد با تمسک به این قول امام شافعی وهمچنین استناد به روایتی که در این باب وارد است، قائل به اتحاد اجتهاد و قیاس بوده اند. با دقت در مسئله و ادله قائلین این دو قول چنین به نظر می رسد که نمی توان اجتهاد و قیاس را یکی دانست و راهی جز تفکیک آن دو وجود ندارد. همچنین با دقت در گفته امام شافعی چنین به نظر می رسد که مقصود ایشان از این قول نه اتحاد آن دو بلکه بیان اهمیت فوق العاده قیاس در بحث اجتهاد و همچنین اشاره به وجوه اشتراک بین آن دو بوده است. همچنین روایتی که در این باب به آن استناد می شود چون از نظر سند، شرایط حدیث صحیح را نداشته و از نظر متن نیز مفید حداقل یک معنای دیگر _غیر از آنچه که قائلین به اتحاد اجتهاد وقیاس بیان داشته اند _ می باشد، نمی تواند دلیلی برای اثبات ادعای مطرح شده باشد. لذا آنچه که صحیح و راجح به نظر می رسد قوت وصحت قول جمهور مبنی بر عدم اتحاد اجتهاد وقیاس است