بررسی روند تغییرات آب مخزن سد مارون و تعیین ترکیبات موثر در احتمال بروز اتریفیکاسیون
نسخه کامل طرح پژوهشی منتشر نشده است و در دسترس نیست.
- من نویسنده این مقاله هستم
استخراج به نرم افزارهای پژوهشی:
چکیده طرح پژوهشی:
این تحقیق به منظور بررسی کیفیت آب مخزن سد مارون و تعیین ترکیبات موثر در احتمال بروز یوتروفیکاسیون و با حمایت سازمان آب و برق خوزستان از فروردین تا شهریور ماه 1385 انجام گرفته است. رودخانه مارون که از کوههای نسبتاً بلند کهکیلویه سرچشمه میگیرد، پس از طی مسیری طولانی از طریق تنگ تکاب وارد دشت بهبهان شده و پس از عبور از دشت بهبهان و دشت جایزان در محلی به نام قلعه شیخ پس از دریافت رود اعلاء رامهرمز, نام جراحی به خود گرفته و به تالاب شادگان میریزد. سد بزرگ مخزنی مارون در 19 کیلومتری شمال شرقی شهرستان بهبهان با ارتفاع 165 متر بر روی رودخانه مارون ساخته شده است. محدوده مورد مطالعه، پهنه دریاچه سد مارون میباشد که تعداد 7 ایستگاه نمونه برداری در آن تعیین گردید. ایستگاه یک در ورودی، ایستگاههای 2 ، 3 ، 4 ،5 و 6،در درون دریاچه، و ایستگاه 7 در محل خروجی دریاچه در نظر گرفته شده است. نمونه برداری از آب به صورت ماهانه و از اعماق 2/0 از سطح, 6/0 از سطح و 8/0 از سطح دریاچه صورت گرفته است. آزمایشات شیمیایی با روش ارائه شده استاندارد متدو با دو بار تکرار انجام گردیدو جهت تعیین میزان فتوسنتز و تنفس در دریاچه سد مارون از روش بطریهای تاریک و روشن استفاده شد. نتایج اندازه گیریهای انجام یافته نشان دادکه میزان مواد مغذی و پارامترهای شیمیایی در دریاچه سد مارون برابر است با mg/L 026/0 فسفات , mg/L007/0 فسفرکل، mg/L 809/0 آمونیاک، mg/L 019/0نیتریت، mg/L 53/4 نیترات، mg/L83/6 اکسیژن محلول، BODبرابر با mg/L56/1, COD mg/L26/12, هدایت الکتریکی 1689 و مواد معلق mg/L25 میباشد.همچنین، نتایج حاصل از محاسبه فتوسنتز و تنفس نشان داد که میزان فتوسنتز و تنفس در اعماق مختلف دریاچه سد مارون در فصل بهار به ترتیب برابر با mgc/m3/h002/0 و mgc/m3/h003/0 و در فصل تابستان بترتیب برابر با mgc/m3/h001/0 و mgc/m3/h007/0 میباشد. مقایسه میانگین پارامترهای شیمیایی آب دریاچه سد مارون در ایستگاههای ورودی, درون دریاچه و خروجی از سدنشان داد که پارامترهای PH, شوری, EC, TDS, DO, NO2, NH4, PO4, P, COD و BOD دارای اختلاف معنی دار نمیباشند اما پارامترهای دما, کدورت, TSS و NO3 دارای اختلاف معنی دار آماری هستند (05/0P).همچنین جهت بررسی ارتباط بین ترکیبات نیتروژن و فسفر با اکسیژن محلول, TDS و TSS از آزمون همبستگی استفاده شد. نتایج بدست آمده نشان داد که بین مقادیربارامترهای NO3 با TDS در ایستگاههای 1 , 2 , 3 , 4 و NO2 با DO در ایستگاه 3 و NH4 با TDS در ایستگاه 5 همبستگی معنی دار آماری وجود دارد .مقایسه نتایج اندازه گیری مواد مغذی و پارامترهای محیطی با استانداردهای موجود نشان داد که در اکثر موارد کیفیت آب دریاچه جهت مصارف آبیاری و حیات آبزیان مناسب میباشد .نتایج بدست آمده همچنین نشان داد که بر اساس طبقه بندی کارلسون دریاچه سد مارون در فصل بهار و تابستان به ترتیب اولیگوتروفیک و مزوتروفیک میباشد. البته شرایط مزوتروفیک بیشتر در شهریور ماه مشاهده گردیده است. همچنین، نتایج حاصله نشان داد که میزان فتوسنتز و تنفس و مطابق با طبقه بندی گلدمن آب دریاچه جزء آبهای اولیگوتروفیک با جرم جلبکی پایین و شفافیت بالا تقسیم بندی میشود. در نهایت، نتایج حاصل از محاسبه بیلان مواد مغذی و مواد معلق در دریاچه سد مارون نشان داد که میزان مواد معلق در ورودی دریاچه بیشتر از خروجی آن میباشد، اما میزان مواد مغذی در دریاچه و خروجی آن بیشتر از ورودی میباشد دلیل این امر را میتوان به جنس بستر دریاچه که سازند مارنی است و همچنین آزاد شدن فسفات از رسوبات کف دریاچه نسبت داد.
پیش گفتار طرح پژوهشی
یکی از اهداف مهم در ساخت سدها تامین آب جهت مقاصد کشاورزی، شرب و صنعت میباشد. آب جمع شده در پشت سدها در زمره آبهای سطحی بوده و از انواع آلودگیها به ویژه آلودگیهای بیولوژیکی برخوردار میباشد. کیفیت آب این نوع منابع آبی شدیداً متاثر از فعالیتهای حوزه آبریز است که این فعالیتها بصورت طبیعی و یا مصنوعی و با دخالت انسان انجام گرفته و اثرات خود را با تاثیر بر کیفیت آب رودخانهها به آب پشت سدها منتقل کرده و یا بصورت مستقیم آنرا تحت تاثیر قرار میدهند. پارامترهای فیزیکی همراه با تولیدات بیولوژی باعث کنترل کیفیت آب می شود که از مهمترین ویژگیها نور و مواد مغذی قابل دسترس برای موجودات آبزی است. از بین عناصر غذایی مختلف که بر سرعت تولید اولیه در آبهای شیرین اثر می گذارند فسفر و پس از آن ازت به عنوان عناصر غذایی محدود کننده درآبهای شیرین شناخته شدهاند که به طور طبیعی غلظت این مواد در دریاچهها بسیار پایین است اما ورود بار سنگین از این مواد توسط روان آبهای کشاورزی و شهری موجب انفجار جمعیت جلبکها و باکتریهای فتوسنتز کننده میشود و موجب اثرات نامطلوب بر طعم و بو در آب نیز میگردد که گاهاً حذف آنها از طریق تصفیه نیز مشکل میباشد. در اثر تشدید این آلودگی پدیده یوتریفیکاسیون یا مرگ تدریجی منبع آب رخ میدهد که در نهایت منجر به از بین رفتن اکوسیستم آبی شده و موجب تبدیل آن به باتلاق میگردد. علاوه بر این، آسیب دیدگی دریاچهها سلامت انسانها را نیز به مخاطره میاندازد. لذا در این تحقیق به دلیل اهمیت ازت و فسفر به عنوان دو عامل موثر در سرعت بخشیدن به پدیده یوتریفیکاسیون در دریاچهها و تغییر کیفیت آب به بررسی غلظت این دو ماده مغذی در دریاچه پشت سد مارون پرداختهایم. مطالعات مرحله اول و دوم سد مارون با هدف تنظیم جریان نابههنگام رودخانه مارون برای تامین نیاز اراضی کشاورزی پایین دست در سالهای 54ـ1345 توسط شرکت مهندسین مشاور هارزا انجام گردیده است و در سال 1354 به مناقصه گذاشته شد که به دلیل عدم تطبیق قیمتهای پیشنهادی با برآورد انجام شده، نتیجهای حاصل نگردید. در سال 1363 مطالعات تکمیلی طرح مارون توسط شرکت سهامی خاص مهاب قدس با همکاری شرکت رومانیایی «روم کنسولت» براساس اطلاعات پایه به هنگام شده آغاز گردید و در ابتدای سال 1366 اجرای سد مخزنی مارون به شرکت جهان توسعه منابع آب ابلاغ گردید. احداث سدمخزنی مارون در سال 1372 آغازو در سال 1377 عملیات ساختمانی آن به پایان رسید. از جمله اهداف اصلی و مهم که برای ساخت سد تعریف شده بود تامین و تنظیم آب آبیاری برای حدود 55000 هکتار از اراضی دشتهای چهارگانه بهبهان، جایزان، خلف آباد و شادگان، کنترل سیلابهای مخرب رودخانه و جلوگیری از خسارات ناشی از آن و تولید انرژی برق آبی میباشد.
دراین پژوهش در طی 6 ماه نمونهبرداری و در 7 ایستگاه انتخابی، میزان ازت و فسفر مورد بررسی قرار گرفت و همزمان با آن اندازهگیری برخی از پارامترهای فیزیکی و شیمیایی شامل pH ، دما، شوری، اکسیژن محلول، BOD، COD، هدایت الکتریکی،TDSو TSS کدورت نیز صورت گرفت تا با استفاده از تجزیه و تحلیلهای آماری وضعیت دریاچه از نظر مواد مغذی (اولیگوتروفیک ـ مزوتروفیک و یوتروفیک) مورد تفسیر قرار گیرد.
فهرست مطالب طرح پژوهشی
نویسندگان