تدوین دستورالعمل لایروبی با در نظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی در ایران

پروژه‌های لایروبی در رودخانه‌ها و سواحل کشور در زمرة پروژه‌هایی هستند که اثرات آنها بر محیط‌زیست قابل توجه است. عملیات لایروبی و تخلیه مواد لایروبی شده می‌تواند باعث آلودگی منابع آب و خاک شده و حیات آبزیان را بطور مستقیم و زندگی سایر جانداران و جوامع انسانی را بطور غیرمستقیم تحت تأثیر قرار دهد. اگر چه بررسی اثرات زیست‌محیطی پروژه‌های بندرسازی و ارزیابی این اثرات بر محیط اطراف مورد توجه مراجع قانونی کشور بوده ولی ارزیابی اثرات زیست‌محیطی پروژه‌های لایروبی تاکنون بصورت مستقل مورد توجه قرار نگرفته است. نظر به اینکه برخی از پروژه‌های مهم بندری در کشور از نظر تأثیرات زیادی که بخش لایروبی آنها بر محیط دریایی / خشکی می‌گذارد با مشکلات جدی مواجه شده که بعضاً به توقف عملیات اجرایی نیز منجر شده است، پروژه مطالعاتی تدوین دستورالعمل لایروبی با درنظر گرفتن ملاحظات زیست‌محیطی در ایران توسط پژوهشکده حمل و نقل وزارت راه و ترابری تعریف و از اسفند ماه 86 لغایت خرداد 1388 توسط معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه صنعتی شریف انجام گردید. متن حاضر حاوی چکیده اجرایی گزارشهای این پروژه می‌باشد. پروژه تدوین دستورالعمل لایروبی با درنظر گرفتن ملاحظات زیست‌محیطی در ایران براساس قرارداد شمارة 13819/1/11/34 در 30/11/1386 به مجری طرح در دانشگاه صنعتی شریف ابلاغ و ظرف 14 ماه براساس زمان‌بندی قرارداد به انجام رسید. گزارش‌های این پروژه در چهار مرحله و در قالب 9 فصل و 2 ضمیمه بشرح زیر تهیه گردید: فصل اول – کلیات فصل دوم – انواع لایروب‌ها و روشهای انتقال مواد لایروبی شده فصل سوم – شناسایی و طبقه‌بندی خاکها و رسوبات با هدف لایروبی فصل چهارم – عوامل تأثیرگذار بر عملیات لایروبی فصل پنجم – طراحی، ساخت و مدیریت محلهای دفع فصل ششم- اثرات زیست‌محیطی عملیات لایروبی فصل هفتم – اثرات زیست‌محیطی دفع مواد لایروبی شده فصل هشتم – تهیه راهنما برای ارزیابی اثرات زیست‌محیطی پروژه‌های لایروبی در کشور فصل نهم – استفاده مفید از مواد لایروبی شده ضمیمه 1 – نقش هیدروگرافی در عملیات لایروبی ضمیمه 2 – واژه‌نامه مروری بر وضعیت بنادر تجاری بزرگ کشور در حال حاضر و برنامه‌های توسعه آنها در آینده نشان می دهد که بنادری نظیر شهید رجایی، شهید بهشتی و انزلی نیازمند لایروبی با احجام زیاد برای تأمین یا حفظ آبخور کافی جهت پذیرش کشتی‌های بزرگ هستند. در بنادر کوچک چند منظوره نظیر لنگه، جاسک، قشم، دیلم، گناوه، هرمز و شهید کلانتری نیز لایروبی نگهداری مورد نیاز است. از طرف دیگر طرح عملیات جامع بنادر ماهیگیری که توسط سازمان شیلات ایران در دست انجام است نشان می‌دهد که از حدود 60 بندر ماهیگیری کشور 43 بندر نیاز به لایروبی دارند و یا لایروبی در آنها در حال انجام است. بنابراین لزوم پرداختن به پروژه‌های لایروبی و شناسایی اثرات زیست‌محیطی آنها و تهیه راهنما برای تهیه گزارش‌های EIA برای پروژه‌های لایروبی در کشور کاملاً مشهود است و می‌توان امید داشت که با تدوین چارچوبی که مورد تأیید سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار گیرد مشکلات اخذ مجوز پروژه‌های لایروبی و بندرسازی با مشکلات کمتری مواجه شود. پروژه مطالعاتی تدوین دستورالعمل لایروبی با درنظر گرفتن ملاحظات زیست‌محیطی در ایران به نتایج زیر منجر شده است: - تألیف اولین متن علمی در خصوص مسائل زیست‌محیطی مترتب بر لایروبی به زبان فارسی - تهیه راهنمای تهیه گزارش ارزیابی اثرات زیست‌محیطی (EIA) برای پروژه‌های لایروبی کشور - بررسی و شناسایی اثرات زیست‌محیطی پروژه‌های لایروبی در کشور در دو بخش مستقل: اثرات عملیات لایروبی و اثرات دفع مواد لایروبی شده - مطالعه بر روی نحوة طراحی، ساخت، بهره‌برداری و مدیریت محلهای دفع محصور شده CDFها برای اولین بار در کشور - تهیه نقشه پهنه‌بندی مناطق حساس زیست‌محیطی در سواحل شمال و جنوب کشور به تفکیک هفت استان ساحلی - ارزیابی و بررسی ریسک زیست‌محیطی (Risk Assessment) در مورد پروژه‌های لایروبی و تهیه اولین گزارش تخصصی در این مورد در کشور - تهیه بانک اطلاعاتی مربوط به لایروبی در کشور مشتمل بر حدود 130 جلد کتاب، هندبوک، مقاله و گزارش بصورت فایل و hard copy