بررسی اثر آلودگی نفتی ناشی از کشتیها با توجه به ضمیمه 1 کنوانسیون مارپل

آلودگی نفتی دریا یک مشکل اساسی برای محیط زیست دریایی در سرتاسر جهان از جمله ایران است. آلودگی نفتی دریا موجب آسیب به گیاهان، جانوران و اکوسیستم های دریایی و همچنین موجب اخلال در بهره برداری انسان از دریا و ضرر به صنعت گردشگری و ماهیگیری می شود. کشتیرانی و فعالیت های جنبی آن به روش های گوناگون موجب ورود مواد زائد نفتی به دریا می شوند. حوادث کشتی های نفتکش بخشی از شدید ترین آلودگی های نفتی دریایی را ایجاد نموده اند. تخلیه آب توازن آغشته به نفت نفتکش ها، تخلیه آب آغشته به نفت و لجن حاصل از شستشوی مخازن نفتکش ها ، نشت نفت در حین عملیات بارگیری و تخلیه در پایانه های نفتی و تخلیه مواد زائد نفتی ناشی از موتورخانه و آب خن و روغن موتور مصرف شده انواع کشتی ها و فعالیت تعمیرگاه های کشتی از جمله منابع آلودگی نفتی دریایی ناشی از کشتیرانی می باشند. فعالیت های بندری نیز از طرق مختلف می توانند موجب آلودگی نفتی مناطق ساحلی و افزایش میزان نفت و سایر ترکیبات ارگانیک در رسوبات ساحلی شوند و بنادر بعنوان منابع احتمالی آلوده کننده نفتی سواحل مطرح می باشند. چهارچوب توافق بین المللی برای کنترل آلودگی دریایی را کنوانسیون بین المللی برای پیشگیری از آلودگی دریا ناشی از کشتی ها (مارپل) تشکیل می دهد. کنوانسیون بین المللی مارپل 78/73 با هدف حذف کامل آلودگی محیط زیست ناشی از تخلیه نفت و سایر مواد مضر از کشتی ها و به حداقل رساندن اینگونه تخلیه ها به تصویب سازمان بین المللی دریانوردی رسیده است. این کنوانسیون در سال 1973 به تصویب رسید و در سال 1978 اصلاح شد و اینک با عنوان مارپل 78/73 شناخته می شود. کنوانسیون مارپل دارای 6 ضمیمه می باشد که شامل مقررات مربوط به پیشگیری ازآلودگی های ناشی ازمواد زاید تولید شده وکالاهای خطرناک کشتی ها می باشد. علاوه بر مقررات اشاره شده در ضمیمه های مارپل، این کنوانسیون شامل مقررات مربوط به بازرسی از کشتی ها با هدف کنترل رعایت الزامات کنوانسیون توسط کشتی ها می باشد. بعلاوه، بنا بر مقررات مارپل نگهداری سوابق عملیات اجباری می باشند. این سوابق امکان بازرسی مسئولین از موارد نقض مقررات را امکان پذیر می سازد. کنوانسیون مارپل همچنین بر ایجاد تاسیسات و امکانات دریافت مواد زاید از کشتی ها در بنادر و پایانه ها تاکید دارد. ضمایم کنوانسیون مارپل به شرح ذیل می باشند: ضمیمه 1: مقررات برای پیشگیری از آلودگی نفتی ضمیمه 2: مقررات برای کنترل آلودگی ناشی از مواد مایع سمی که بصورت فله حمل می شوند ضمیمه 3: مقررات برای پیشگیری از آلودگی توسط مواد مضر حمل شونده در دریا بصورت بسته بندی ضمیمه 4: مقررات برای پیشگیری از آلودگی توسط فاضلاب کشتی ها ضمیمه 5: مقررات برای پیشگیری از آلودگی توسط زباله کشتی ها ضمیمه 6: مقررات برای پیشگیری از آلودگی هوا توسط کشتی ها ضمیمه شماره 1 مارپل شامل مقررات برای پیشگیری از تخلیه نفت، مشتقات و مخلوط های نفتی به دریا می باشد و در اکتبر 1983 لازم الاجراء گردید. این ضمیمه بسیار گسترده است و شامل مقررات برای چگونگی ساخت نفتکش ها و سایر شناورها برای به حداقل رساندن آلودگی نفتی دریا است. ضمیمه همچنین شامل اصول و محدودیت ها برای تخلیه مجاز نفت و مواد نفتی تحت شرایط مختلف می باشد. مواد ضمیمه به لحاظ اجرایی قابل تقسیم به دو بخش می باشد: مواد زاید نفتی ناشی از فضاهای موتورخانه ازجمله آب خن آلوده شده توسط نفت ( مواد زاید ناشی از عملیات) و آب شستشوی مخازن بار و اتاق های پمپاژ مخازن ( مواد زاید ناشی از بار). بنا بر این ضمیمه هرگونه تخلیه نفت و یا مخلوط های نفتی و غیره از بخش بار نفتکش ها ممنوع می باشد مگر با رعایت شرایط: 1) نفتکش در محدوده یک منطقه ویژه نباشد، 2) فاصله نفتکش از نزدیک ترین خشکی بیش از 50 مایل دریایی باشد، 3) نفتکش در حال حرکت در یک مسیر دریایی باشد، 4) میزان تخلیه آنی مقدار نفت بیش از 30 لیتر در هر مایل دریایی نباشد، 5) مجموع مقدار نفت تخلیه شده به دریا ( برای نفتکش های جدید) بیشتر از 30000/1 مجموع محموله کشتی نباشد، 6) نفتکش باید مجهز به سیستم کنترل و پایش تخلیه نفت و همچنین دارای مخزن ته نشینی ( slop ) باشد. همچنین شرایط برای سایر شناور ها نیز ارائه شده اند. بطور کلی قوانین و معاهدات بین المللی از جمله مارپل پس از آنکه توسط کشورها مورد تایید قرار گرفتند لازم است طی قوانین داخلی به تصویب ارگانهای قانون گذار داخلی در آیند تا جنبه قانونی در آن کشور بخود بگیرند. در همین رابطه در صورتیکه قوانین و معاهدات بین المللی مورد بازنگری و تغییر و اصلاح قرار گرفتند، مجددا لازم است این اصلاحات و تغییرات طی تصویب قوانین داخلی مناسب در ارگان های قانون گذار کشور به تصویب برسند. دولت جمهوری اسلامی ایران در سال 1381 به سه ضمیمه 1، 2 و 5 کنوانسیون مارپل و در سال 1387 به ضمائم 3، 4 و 6 این کنوانسیون ملحق گردید. بنابراین بر اساس مقررات ضمائم کنوانسیون مارپل، بنادر ایران باید به امکانات لازم جهت دریافت مواد زاید از کشتی ها مجهز شوند و مواد زاید مربوط به مواد نفتی و ضایعات نفتی، روغن سوخته و لجن، آب خن و زباله را از شناورها دریافت نمایند. کشور ایران در کنار سه توده آبی مهم و استراتژیک خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر قرار گرفته است. از سه توده آبی فوق بخصوص خلیج فارس و پس از آن دریای خزر در معرض آلودگی نفتی ناشی از فعالیت های انسانی می باشند. خلیج فارس مهمترین منطقه نفتی جهان محسوب می شود و در حال حاضر حدود 90 درصد صادرات نفت و فرآورده های نفتی توسط نفتکش های دنیا از خلیج فارس و تنگه هرمز انجام می شود. بر اساس آمار سازمان بنادر و دریانوردی سالیانه 40 هزار شناور از خلیج فارس و تنگه هرمز عبور می کنند. همچنین دریای عمان در مسیر این حمل ونقل عظیم دریایی نفتی قرار گرفته است. در این میان بنادر و پایانه های نفتی متعدد در این منطقه نقش اصلی در صادرات نفت خام جهانی را بعهد دارند. با توجه به فعالیت های شدید نفتی و وجو