بررسی اثرات آلودگی هوا توسط کشتی ها، ضمیمه شش کنوانسیون مارپل 78/73

حدود 90 درصد از حجم تجارت جهانی توسط کشتیرانی انجام می شود . انتشار گازها و ذرات ناشی از اگزوز کشتی ها به داخل جو بخش قابل ملاحظه ای از انتشارات ناشی از بخش حمل و نقل به داخل آتمسفر را تشکیل می دهند. حدود 70% از انتشارات گازهای ناشی از کشتیرانی در محدوده آبهای 400 کیلومتر از خط ساحل رخ می دهد. بنابراین انتشارات گازهای ناشی از کشتی بر روی کیفیت هوا در نواحی ساحلی اثر گذاشته و انتشارات گازهای ناشی از کشتی دارای اثرات مضر بر روی سلامت انسان، رشد اکوسیستم ها، تنوع گونه ها، میزان اسیدیته خاک و اسیدیته آب های غیر شور می شود. با توجه به موارد فوق کنترل و کاهش آلودگی هوای ناشی از کشتیرانی مورد توجه جامعه جهانی قرار گرفته است. چهارچوب توافق بین المللی برای کنترل آلودگی ناشی از کشتی ها را کنوانسیون بین المللی پیشگیری از آلودگی ناشی از کشتی ها International Convention for the Prevention of Pollution from Ships (MARPOL 73/78) تشکیل می دهد. کنوانسیون مارپل یکی از مهمترین قوانین بین المللی زیست محیطی می باشد. این کنوانسیون در سال 1973 به تصویب رسید و در سال 1978 اصلاح شد و اینک با عنوان مارپل 78/73 شناخته می شود. مارپل 78/73 در سال 1983 اجرایی شد و تا کنون ، 150 کشور که نماینده 14/99% تناژ جهانی می باشند به مارپل ملحق شده اند. کنوانسیون مارپل دارای 6 ضمیمه به شرح ذیل می باشند: ضمیمه 1 : مقررات برای پیشگیری از آلودگی نفتی ضمیمه 2 : مقررات برای کنترل آلودگی ناشی از مواد مایع سمی که بصورت فله حمل می شوند ضمیمه 3 : مقررات برای پیشگیری از آلودگی توسط مواد مضر حمل شونده در دریا بصورت بسته بندی شده ضمیمه 4 : مقررات برای پیشگیری از آلودگی توسط فاضلاب کشتی ها ضمیمه 5 : مقررات برای پیشگیری از آلودگی توسط زباله کشتی ها ضمیمه 6 : مقررات برای پیشگیری از آلودگی هوا توسط کشتی ها ضمیمه 6 مارپل محور تلاش های بین المللی برای مبارزه با آلودگی هوای ناشی از کشتی ها می باشد و با الحاق کشورهای مختلف به آن، این ضمیمه در ماه می 2005 میلادی اجرایی گردید و تاکنون 53 کشور که دارای 88/81 % از ظرفیت کشتیرانی جهانی می باشند به این ضمیمه ملحق شده اند. ضمیمه 6 مارپل انتشار اکسید های سولفور و نیتروژن را در گازهای اگزوز کشتی ها محدود نموده و انتشار عمدی موادی که موجب از بین رفتن لایه ازن می شوند را ممنوع کرده است. همچنین ضمیمه 6 مارپل دارای محدودیت های شدید تری در مناطق کنترل انتشار (Emission Control Areas (ECAs)) می باشد. در حال حاضر سه منطقه ECA وجود دارد منطقه دریای بالتیک ، منطقه دریای شمال و کانال (مانش) [6] و همچنین منطقه آبهای ساحلی آمریکای شمالی که مورد اخیر در 26 مارس 2010 به تصویب IMO رسیده است و از سال 2012 اجرایی شده است. در ضمیمه 6 اولیه میزان ماکزیمم غلظت سولفور در سوخت 5/4 % است مگر انکه در منطقه کنترل انتشار باشد که در این صورت میزان ماکزیمم غلظت سولفور در سوخت به 5/1% کاهش می یابد. در سال 2005 در زمانی که ضمیمه 6 مارپل اجرایی شد، مدت 17 سال از تهیه این ضمیمه می گذشت و نیاز به اصلاح آن توسط جامعه جهانی احساس می شد. در جلسه 57 کمیته حفاظت از محیط زیست دریایی (Marine Environment Protection Committee (MEPC)) در آوریل 2008 ، اعضای جلسه اصلاحات پیشنهاد شده به مقررات ضمیمه 6 مارپل را پذیرفتند و تغییرات پیشنهاد شده در جلسه 58 MEPC در لندن در اکتبر 2008 رسما پذیرفته شد. اصلاحات پذیرفته شده در ضمیمه 6 در اکتبر 2008 کاهش تدریجی در سقف سولفور در سوخت کشتی را الزامی نموده‌است. تا ژانویه 2012 ماکزیمم غلظت سولفور در سوخت به 5/3% کاهش یافته و در ژانویه 2020 ماکزیمم غلظت سولفور در سوخت به 5/0% تنزل خواهد کرد مشروط به یک مطالعه امکان سنجی که باید قبل از 2018 انجام شود. اگر مطالعات امکان سنجی تاخیر در انجام سقف 5/0% را توصیه کند انجام این سقف سوخت تا حداکثر اول ژانویه 2025 به تاخیر خواهد افتاد. تغییرات زیادی نیز در مورد مناطق کنترل انتشار داده شد و تحت قوانین جدید سقف انتشار برای آلاینده های غیر از سولفور از اول جولای 2010 اعمال شده است. میزان سقف سولفور در سوخت در ECA از 5/1% به 1% بعد از 1 جولای 2010 کاهش می یابد. این میزان در اول ژانویه 2015 به 1/0% سقوط خواهد کرد. همچنین موتورهای روی کشتی در زمان عملیات در ECA باید حدود جدید اکسید نیتروژن را رعایت نمایند. سواحل کشور ایران با بیش از 3000 کیلومتر طول در بخش جنوبی دریای خزر، شمال دریای عمان و سرتاسر شمال خلیج فارس گسترده شده اند. بخصوص خلیج فارس یک از مهمترین و پرترافیک ترین مناطق کشتیرانی جهان می باشد و بنا بر مطالعات انجام شده میزان آلودگی هوای ناشی از کشتیرانی در سواحل خلیج فارس در رده بالاترین مقادیر در دنیا می باشد [4]. توسعه شهری در مناطق ساحلی ایران بسرعت در حال انجام و در حال حاضر بخش وسیعی از جمعیت کشور در این نواحی مستقر می باشند. بسیاری از شهرهای ساحلی ایران از جمله بندر عباس، بوشهر، خرمشهر با آلودگی شدید هوای ناشی از حمل و نقل و صنایع در خشکی روبرو بوده و آلودگی ناشی از کشتی ها موجب تشدید آلودگی های فوق می گردد. خلیج فارس با مشکل ورود انبوه مواد مغذی گیاهان از منابع خشکی و دریایی و پدیده کشند قرمز ( red tide) روبرو و انتشار اکسید های نیتروژن ناشی از کشتی ها این پدیده را تشدید خواهد کرد. با توجه به اهمیت کاهش و کنترل آلودگی هوا در مناطق ساحلی ایران، جمهوری اسلامی ایران به ضمیمه شماره 6 مارپل ملحق شد و دولت در شهریور 1388 قانون الحاق ایران به ضمیمه فوق را که در مجلس شورای اسلامی تصویب و به تایید شورای نگهبان رسیده بود را برای اجرا ابلاغ کرد. با توجه به موارد فوق اجرایی کردن ضمیمه 6 مارپل در کشور ضروری و از اولویت برخوردار می‌باشد و در این رابطه پژوهشکده حمل و نقل وزارت راه و شهرسازی با آگاهی به این موضوع، طرح پژوهشی " آلودگی هوا توسط کشتی ها، ضمیمه شش کنوانسیون