بررسی تجارب معماری و شهری دوره مشروطه از دریچه متون (بررسی موردی: شهر تهران در دوره گذار از قاجار به پهلوی)

در تاریخ معماری و شهرسازی ایران، با فرازها و فرودها و نقاط عطف بسیاری مواجه می‌شویم؛ اما از یک لحاظ، اهمیت هیچ یک از آنها به اندازۀ دورۀ گذار از قاجار به پهلوی نیست که مقارن با جنبش مشروطه است. اهمیت این دوره از آن حیث است که در آن، تدریجاً، زندگی عامۀ مردم و نحوۀ مواجهۀ آنها با شهرها و بناها تغییر کرده است. هدف تحقیق حاضر بررسی مکان‌ها و عرصه‌های شهری تهران از دهۀ ۱۲۶۰ش تا ۱۳۰۰ش است. از آنجا که در این بررسی حتی المقدور بر زندگی روزمرۀ عامۀ مردم تهران تکیه می‌شود، رویکرد تحقیق تاریخ فرهنگی است. هدف تحقیق را از خلال بازخوانی متن‌های دست اول و تحلیل و تفسیر آنها پیش می‌بریم؛ بنابراین، روش پژوهش حاضرْ تحلیل محتوای کیفی است. در واقع، تحقیق حاضر در پی آن است که نحوۀ انعکاس عرصه‌های شهری تهران و مواجهۀ مردم با آنها را در متون آن برهه نشان دهد. با بازخوانی این متون، سه مقولۀ اصلی شناسایی شد که سه فصل پژوهش حاضر را شکل داد. در فصل نخست، با بررسی چهار مقولۀ منظر و کالبد و خیال و تجدد، تصویر عینی و تصور ذهنی از تهران و عرصه‌های شهری آن را از خلال متون آن برهه جستجو می‌کنیم. فصل دوم دربارۀ نحوۀ ظهور عرصه‌ها و مکان‌های تهران، همچون خیابان‌ها و میدان‌ها و بناهای عمومی و خانه‌ها، در متون است. در سومین فصل نیز تهران را از منظور رویدادهایش بر می‌رسیم، رویدادهایی همچون گردش‌ و عزاداری و جشن و حضور زنان در شهر.