احداث موزه گل محمدی و گلاب در باغ گیاه شناسی کاشان

خاستگاه اولیه گل محمدی متعلق به ایران بوده است، از این رو ایرانیان نخستین کسانی هستند که از گذشته های دور به ویژگی های غذایی، درمانی و آرایشی بهداشتی گل محمدی پی برده اند و رنگ و بوی خوش آن آرام بخش و گلبرگ های صورتی رنگش همواره سفره های رنگارنگ شان را همراهی کرده است. در میان گل ها، گل محمدی بیشتر مورد توجه ایرانیان بوده و به صورت واژه «وردا» (Varda) چندین بار در اوستا آمده است. این گیاه برای اولین بار در سال 1374، به عنوان نشان «گل ملی ایران» برگزیده شد. گلاب و عطر از محصولات اصلی تقطیر گل های این گیاه به شمار می رود که ریشه در فرهنگ و تمدن باستانی این سرزمین دارد. گرچه زمان دقیق کشف گلاب و عطر را نمی توان به وضوح مشخص کرد، با وجود پیشینه صنعت گلاب گیری در فارس و کاشان، شاید قمصر کاشان و میمند فارس را بتوان جز شهرهای کهن ایران محسوب کرد که اولین بار گلاب گیری سنتی در آن رواج یافته است. با توجه به نیازهای بوم شناسی گل محمدی، اغلب گلستان های گل محمدی منطقه کاشان در دامنه ارتفاعات جنوبی رشته کوه های کرکس (روستاها و توابع شهرهای قمصر، برزک و نیاسر) انتشار یافته اند. افزون براین عمده کارگاه های گلاب گیری سنتی نیز در حاشیه گلستان-ها مستقر شده اند. با توجه به اهمیت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و گردشگردی گل محمدی و فرآوردهای حاصل از آن، ضرورت احداث «موزه گل محمدی و گلاب» در گستره باغ گیاه شناسی کاشان بشدت احساس می شد. بنابراین با جمع آوری اشیا، ادوات، وسایل و دستگاه های مختلف گلاب گیری؛ از ادوار پیشین تاکنون، نه تنها سیر تکامل تدریجی این صنعت را می توان مشخص نمود، همچنین احداث موزه گلاب نقش بسیار موثری در رونق صنعت اکوتوریسم هم خواهد گذارد. در این تحقیق تلاش گردید تا با مراجعه به کارگاه های سنتی گلاب رگیری و تولید و عرضه انواع عرقیات گیاهی، عطر و اسانس، با استادکاران و افراد خبره این حرفه مذاکره شد و اطلاعات ارزشمند مربوط به شیوه های تقطیر و کاربرد ابزارآلات مورد استفاده در گلاب گیری را جمع آوری نمود. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد، بیش از 8 نوع دستگاه گلاب گیری سنتی، 18 نوع گلاب دان، 28 نوع گلاب پاش، 10 نوع سامانه حرارتی، 35 نوع عطردان، 39 نوع پارچ و 25 نوع تنگ از نقاط مختلف کشور تهیه و خریداری شد. تصاویر مستند برای هر یک از آثار موزه ای تهیه گردید. ویژگی های هر یک از اشیا و دستگاه ها به استناد کاووش های انجام گرفته در منابع علمی و یا مذاکره با افراد متخصص، یادداشت شد. به استناد نتایج حاصل از این تحقیق، اغلب آثار موزه ای جمع آوری شده متعلق به مالکین کارگاه های گلابگیری سنتی و یا کلکسیون داران محلی کاشان بودند. بدون شک به لحاظ سابقه طولانی صنعت گلاب گیری سنتی در منطقه کاشان و وجود آثار موزه-ای متنوع، دسترسی به اشیا مرتبط با این صنعت نسبت به سایر نقاط کشور بیشتر بوده است. کلید واژگان: موزه، گل محمدی، گلاب، باغ گیاه شناسی، عطر، عرقیات گیاهی.