ارزیابی روش آبیاری قطره ای زیرسطحی و تعیین شاخص های طراحی، اجرا و مدیریت سیستم در کشور

یکی از راهکارهای مهم و تاثیرگذار در استفاده بهینه از منابع آب در کشور بهره گیری از روش های نوین آبیاری هست. استفاده از آبیاری زیرسطحی به علت اینکه آب و کود موردنیاز گیاه به طور مستقیم در محیط ریشه در اختیار گیاه قرار می گیرد، با کمترین تلفات آبی و بالاترین راندمان آبیاری در بین سایر روش های آبیاری، جایگاه ویژه ای دارد. لیکن چنانچه از این سامانه به روش مطلوب بهره برداری نشود، نه تنها صرفه جویی در مصرف آب نمی شود بلکه هزینه گزافی به کشاورزان تحمیل خواهد کرد. در این پژوهش شاخص های طراحی، اجرا و مدیریت بهره برداری از سامانه آبیاری قطره ای زیرسطحی برای ارتقا و توسعه پایدار این سامانه موردبررسی قرار گرفت. پژوهش طی 5/2 سال از سال 1391 در قالب چهار پروژه تحقیقاتی و در چهار منطقه شامل سیرجان (کرمان)، سرخه (سمنان)، ارومیه (آذربایجان غربی) و کردکوی (گلستان) بر روی باغات پسته، مرکبات، هلو و انگور کشاورزان که تجهیز شده به این سامانه بودند، انجام شد. در دو پروژه اول سعی شد تا با ارزیابی باغات تجهیز شده به سیستم آبیاری قطره ای زیرسطحی نسبت به ارزیابی شاخص های طراحی اقدام شود و در دو پروژه بعدی با هماهنگی با بهره بردار و اعمال تیمارهایی در مزرعه سعی شد تا نسبت به تحقیق شاخص های طراحی اقدام شود. بر اساس نتایج نشان داد عملکرد کلی قطره چکان ها و سامانه ازنظر شاخص ASAE برای باغ پسته مناسب و برای باغ هلو نسبتا مناسب و برای باغ پرتقال ضعیف ارزیابی شدند. می توان این سامانه را برای توزیع مناسب رطوبت و شوری مدیریت کرد. مدیریت آبیاری در سطح باغات تابع معیارهای طراحی نبود و دور آبیاری در سامانه های مورد ارزیابی ثابت بود. درحالی که با توجه به شاخص های رشد نیاز آبی در طول فصل متغیر می باشد. عمق نصب لاترال ها در ردیف درختان ثابت نبوده و مقدار آن در طول مسیر به علت ضعف در نصب لاترال ها بین 20 تا 45 سانتی متر متغیر بود که می تواند تبخیر سطحی آب، توسعه علف هرز، تجمع شوری و محدودیت عملیات زراعی را همراه داشته باشد. در باغات مورد ارزیابی، تغییرات فشار در قطعات زراعی و ضعف طراحی منجر به عملکرد ضعیف قطره چکان ها شده بود. پروفیل رطوبتی در اطراف لاترال ها از وضعیت مطلوبی برخوردار بود و با توجه به محدوده رطوبتی نقطه پژمردگی، باغ ها در 48 ساعت بعد از آبیاری هنوز با تنش رطوبتی مواجه نشده بودند. این نتیجه اهمیت دور آبیاری را نشان می دهد. بررسی پروفیل شوری عصاره اشباع خاک نشان دهنده تجمع شوری در محدوده خارجی پروفیل رطوبتی و همچنین افزایش شوری در اطراف ریشه به علت جذب سریع تر رطوبت خاک و باقی ماندن شوری در خاک بود. در شرایط کاربرد آ ب شور، انجام آبشویی در ماه های دی تا اسفند باید در دستور کار مدیریت آبیاری باغ باشد. اعمال آبشویی با سیستم آبیاری قطره ای زیرسطحی برای آبشویی شوری خاک موثر نبود. کاربرد آب آبیاری بیش از نیاز آبی منجر به تجمع بیشتر املاح و شوری در خاک و افزایش شوری از 8 به 12 دسی زیمنس بر متر شد. با توجه پروفیل رطوبتی برای خاک های با بافت متوسط عمق نصب 40 سانتی متر و فاصله 1 متری لوله های قطره چکان دار از ردیف درختان برای لاترال های سیستم آبیاری قطره ای زیرسطحی مناسب تشخص داده شد. لیکن برنامه آبیاری می تواند مناسب بودن آن را تحت تاثیر قرار دهد.واژه های کلیدی: آبیاری زیرسطحی، قطره چکان، لوله آبده، پروفیل رطوبتی، پروفیل شوری