ظرفیت سازی حاصل از تحقیقات پایه و کاربردی در راستای ارتقا کیفیت گندم نان و دورم

طرح حاضر شامل پنج پروژه بود. در پروژه شماره 1 با استفاده از روش تلاقی دای آلل و تجزیه میانگین نسل ها تلاش شد تا ترکیب پذیری ژنوتیپ های قوی، متوسط و ضعیف برای کیفیت نانوایی مشخص شده و اثرات ژنی مختلف در قالب هر دو روش برای صفات مرتبط برآورد گردند. این مطالعات روی ارقام کرج-3 و اترک بعنوان ارقام قوی، اروند، زرین و نوید بعنوان ارقام ضعیف و MV-17 بعنوان رقم متوسط انجام شدند. برای طرح دای آلل همه ارقام فوق الذکر و در روش تجزیه میانگین نسلها چهار رقم اترک، اروند، زرین و MV-17 استفاده شدند. درپروژه شماره 2 تلاش شد با اعمال تیمارهای کودی مختلف و از جمله کودهای ریز مغذی شرایط مدیریتی متفاوت برای ارقام با کیفیت نانوایی خوب و ضعیف فراهم شود و کمپلکس گلوتن این ارقام تحت تیمارهای متفاوت بررسی شود. در این مطالعه هدف یافتن علت تغییرات قدرت گلوتن در اجزای موجود در آن مانند چربیها، قندها، مواد معدنی، اسید های آمینه و ترکیبات آنیونی و کاتیونی می باشد. در پروژه شماره 3 با استفاده از پرایمرهای طراحی شده بین المللی برای ژنهای مسیول نشاسته واکسی و غیر واکسی وضعیت تعدادی از ارقام تجاری ایرانی بررسی شد. در این تحقیق علاوه بر تعیین وضعیت ارقام تجاری گندم ایرانی از این لحاظ ، ارتباط و تاثیر تنوع در درصد آمیلوز و آمیلوپکتین نشاسته در خصوصیات کیفی مورد بررسی قرار می گیرد. این بررسی ها هم از حیث به نژادی کیفیت و هم از دیدگاه محدودیت های تغذیه ای و توصیه های خاص رژیمی دارای اهمیت هستند. در پروژه شماره 4 که روی حدود 100 رقم تجاری گندم آبی و دیم کشور (شامل نان و دوروم) انجام شد، تلاش گردید تا با کشت این ارقام در یک آزمایش دو ساله در سه منطقه مختلف و با اعمال مدیریت بهینه زراعی و تغذیه ای گندم مرغوب از این ارقام تولید شده و سپس با ارزیابی کامل آنها کاتالوگ کیفی جامعی برای گندمهای ایرانی منتشر شود. همچنین اطلاعات بدست آمده در گروه بندی تجاری (ایجاد براند کیفی) این گندمها مورد استفاده قرار می گیرد که یکی از بستر های لازم تجارت گندم است و مورد نیاز بخش خصوصی و دولتی برای سرمایه گذاری در زمینه خرید گندم بر اساس کیفیت می باشد. در پروژه شماره 5 با جمع آوری نمونه های گندم تولید شده در مزارع زارعین اغلب نقاط کشور تلاش شد تا وضعیت کیفیت این گندمها بررسی شده و مورد پایش قرار گیرد. این کار برای برنامه ریزی های آتی وزارت جهاد کشاورزی و نیز سایر طرف های دخیل در این زمینه لازم بوده و مورد نیاز است که با همکاری بخش اجرا عملی می شود. در این بررسی نمونه ها به تفکیک شهرستان و استان و نیز به تفکیک رقم جمع آوری شدند. مطابق نتایج پروژه شمار ه 1، نسبت بالا بود که نشان از کنترل صفات به وسیله اثرات افزایشی ژن ها داشت. والد اترک، زرین و کرج-3 دارای بهترین شرایط ترکیب پذیری برای بیشتر صفات مرتبط با کیفیت نانوایی و ریولوژی خمیر بودند. ترکیب پذیری خصوصی ناشی از تلاقی های مستقیم و معکوس نشان داد که ترکیب های اروند × کرج-3، زرین × اترک، زرین × کرج-3، اترک × کرج-3 دارای بهترین ترکیب پذیری خصوصی برای بیشتر صفات بودند. سهم اثرات افزایشی در کنترل بیشتر صفات مرتبط با خواص نانوایی و ریولوژی خمیر از سهم اثرات غیر افزایشی بیشتر بود. بیشترین میزان وراثت پذیری خصوصی به صفات شاخص سختی بذر، درصد پروتیین و گلوتن مرطوب تعلق گرفت. نتایج پروژه شماره 2 نشان داد که تاثیر مدیریت تغذیه بر عملکرد دانه بسیار معنی دار بود بطوریکه بالاترین عملکرد دانه مربوط به کاربرد توام کود ماکرو و میکرو بود ولی از طرف دیگر نتایج نشان داد که بین ارقام از نظر عملکرد دانه تفاوت معنی داری مشاهده نگردید. همچنین مدیریت تغذیه از نظرتاثیر بر اجزا عملکرد دانه موثر بود. اما وزن هزار دانه فقط از ارقام آزمایش تاثیر پذیرفت. نتایج آزمایشگاه شیمی غلات نشان داد که مدیریت تغذیه بر عملکرد پروتیین دانه در واحد سطح، درصد گلوتن مرطوب، شاخص گلوتن تاثیر معنی داری داشت. همچنین تاثیر رقم بر گلوتن مرطوب، شاخص گلوتن، حجم نان، عدد فالینگ و شاخص سختی دانه از لحاظ آماری معنی دار بود. تاثیر مدیریت تغذیه بر درصد پروتیین محلول دانه و همچنین قند محلول دانه معنی دار بود، علاوه بر این بین ارقام از نظر قند محلول دانه نیز اختلاف معنی دار وجود داشت. مدیریت تغذیه و رقم تنها بر اسید Methyl oleate تاثیر معنی دار داشتند و سایر اسیدهای چرب از این تیمارها تاثیر معنی داری نگرفته بودند. نتایج پروژه شماره 3 مشخص ساخت در مکان ژنی Wx-B1 5% ژنوتیپ ها یعنی ارقام شعله، کرج3، نوید، آرتا و Az-landrace 8 حامل آلل جهش یافته واکسی بودند. در مکان ژنی Wx-A1 فقط 2% ژنوتیپ ها یعنی ارقام آرتا و Az-landrace 2 حامل آلل واکسی بودند. در مکان Wx-D1 تمام ارقام حامل آلل طبیعی بوده و هیچ ژنوتیپ واکسی یافت نشد. نتایج پروژه شماره 4 نشان داد که اکثر ارقام چنانچه در محیط مناسب قرار گیرند حداقل پتانسیل کیفیت متوسط را دارا هستند تنها تعداد معدودی از ارقام ضعیف بودند. با در نظر گرفتن صفات درصد پروتیین، سختی دانه، درصد گلوتن مرطوب، ارتفاع رسوب SDS و ارزش والوریمتری رتبه بندی ارقام صورت گرفت و ارقام نورستار، شعله، طبسی، کراس شاهی، شاه پسند، کاوه، ساجی، چناب، کرج-3، رصد، سرخ تخم، DN-11 ، رسول، سیمره، هامون، کرخه، پیشتاز، داراب-2، آریا و زاگرس، 20 رقم ابتدای رتبه بندی با رتبه های کم (1تا 20) بودند. با در نظر گرفتن صرفا بررسی های ریولوژی ارقام : لاین- A ، چناب، سایسون، سیروان، تجن، M-85-7، پیشتاز، مارون، نیک نژاد، باز، اینیا، لاین Ch، طبسی، آرتا، البرز، دز، بک کراس روشن زمستانه ، زرین، نوید، فلات و نورستار قدرت گلوتن بیشتری نشان داده و از کیفیت مطلوبی برخوردار بودند. بر اساس این نتایج کاتالوگ کیفیت ارقام مورد بررسی منتشر خواهد شد.نتایج پروژه شماره 5 وضعیت کیفیت گندم های تولیدی زارعین استانهای مختلف کشور را بر اساس میانگین دو یا سه ساله مشخص ساخت. با توجه به جمیع صفات ارزیابی شده و بر اسا