زیربرنامه راهبردی تحقیقات رده بندی ویروس ها و ویروییدهای بیمارگر گیاهی

ویروس ها و ویروییدهای گیاهی از عوامل مهم بیمارگر گیاهی می باشند. هر ساله، این عوامل با ایجاد بیماری در گیاهان مختلف، موجب بروز خسارات فراوانی در مزارع و باغات می گردند. کنترل این عوامل و کاهش خسارت ناشی از آنها، مستلزم داشتن اطلاعات کافی در مورد خصوصیات و تنوع این عوامل می باشد. بدون داشتن اطلاعات کافی در خصوص تنوع ویروس های موجود در یک محصول یا زراعت، عملا امکان کنترل و مدیریت این عوامل مشکل و با موفقیت کمتری همراه خواهد بود. تحقیقات متعددی در خصوص آرایه بندی و بررسی تنوع ویروس های بیمارگر گیاهی در خارج از کشور و نیز در ایران بعمل آمده است. نتایج حاصله از این بررسی ها در تدوین برنامه های مدیریت و کاهش خسارت بیماری های ناشی از این عوامل مورد استفاده قرار می گیرد. در این پروژه ابتدا وضعیت آرایه بندی ویروس ها و ویروییدهای بیمارگر گیاهی در جهان مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس آخرین گزارش کمیته بین المللی آرایه بندی ویروس ها (ICTV)، تاکنون کلیه ویروس های شناخته شده در شش راسته، 87 خانواده، 19 زیرخانواده، 349 جنس و 2284 گونه مختلف تقسیم بندی شده اند که ویروس های گیاهی تنها در سه راسته مختلف قرار داده شده و شامل 21 خانواده، سه زیر خانواده و 89 جنس می باشند. در ایران تاکنون حضور حدود 180 گونه ویروس گیاهی (شامل شش گونه پیشنهادی جدید) شناسایی و گزارش شده است که فهرست مشروح آن به پیوست گزارش ارایه شده است. از مهم ترین محدودیت ها و مشکلات پیش روی این قبیل تحقیقات در کشور می توان به کمبود منابع مالی جهت تامین نیازهای تجهیزاتی و مصرفی آزمایشگاهی، مشکلات در برقراری همکاری های علمی بین المللی و منطقه ای و نیز محدودیت در به روز نمودن دانش تخصصی محققان شاغل و نیز صدور مجوز بکارگیری نیروی انسانی متخصص اشاره نمود. بر اساس بررسی های انجامی، مهم ترین اولویت های پژوهشی در زمینه شناسایی و رده بندی ویروس ها و ویروییدهای گیاهی در کشور، شامل شناسایی دامنه میزبانی طبیعی و آزمایشی، شناسایی مناطق انتشار و نحوه انتقال، مطالعه خصوصیات سرولوژیکی و ژنومی آنها و تعیین وظایف محصولات ژنی و نیز مطالعه مکانیسم های مولکولی تداخل عمل های میزبان-ویروس-ناقل می باشد. اگرچه مطالعات مدونی در زمینه برآورد اقتصادی بیماری های ویروسی گیاهی در کشور به عمل نیامده است ولی بر اساس اطلاعات موجود، دو خانواده Potyviridae و Luteoviridae از اهمیت اقتصادی بیشتری برخوردار می باشند و خانواده های ویروسی دیگر از جمله توسپوویروس ها و جمینی ویروس ها در جایگاه بعدی قرار دارند. از اینرو به نظر می رسد مطالعه در زمینه شناسایی تنوع زیستی ویروس های فوق الذکر از اهمیت بیشتری برخودار باشد. کلمات کلیدی: آرایه بندی، تنوع زیستی، ویروس های گیاهی، ایران