بررسی و تعیین تاثیر سامانه های خاک ورزی حفاظتی بر خواص فیزیکی خاک و بازده انرژی و عملکرد سویای تابستانه

با توجه به توسعه و گسترش کاربرد سامانه های خاک ورزی حفاظتی در کشور و لزوم توجه به موضوعات مصرف انرژی در این سامانه ها، اثر چهار روش خاک ورزی شامل بی خاک ورزی با ردیف کار، بی خاک ورزی با خطی کار، خاک ورزی مرسوم با دیسک و کم خاک ورزی با خاک ورز مرکب بر سویای تابستانه در قالب طرح آماری بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در منطقه گلستان و سه تکرار در منطقه دزفول مورد بررسی قرار گرفت. پارامترهایی شامل بازده مزرعه ای و ظرفیت مزرعه ای ماشین، شاخص های انرژی (نسبت انرژی، بهره وری انرژی، شدت انرژی و افزوده خالص انرژی)، رطوبت خاک، جرم مخصوص ظاهری خاک و در نهایت عملکرد و اجزای عملکرد اندازه گیری و محاسبه شدند. نتایج حاصله از منطقه گلستان نشان داد که روش های بی خاک ورزی با ردیف کار های Semeato و Tr 5100 به ترتیب دارای ظرفیت مزرعه ای 86/0 و 71/0 و خطی کار Shilan 2500 برابر 76/0 هکتار برساعت بودند. تیمار خطی کار بی خاک ورز نسبت به سایر تیمارها بیشترین نسبت انرژی به مقدار 5/4 و بهره وری انرژی به مقدار 19/0 کیلوگرم بر مگاژول محصول را تولید و در ازای هر کیلوگرم سویا، 3/5 مگاژول یعنی کمترین انرژی را مصرف کرده است و مقدار افزوده خالص انرژی بیشتری را در مزرعه سبب گردید. در تیمار های خطی کار بی خاک ورز Shilan 2500 و ردیف کار بی خاک ورز Semeato به ترتیب با 3612 و 3617 کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد سویا، تولید شد. با توجه به دقت کاشت و بهبود شاخص های انرژی، روش های کم خاک ورزی و بی خاک ورزی جایگزین مناسبی به جای روش مرسوم برای تولید سویا هستند. نتایج بدست آمده در منطقه دزفول نشان داد که گرچه تفاوت معنی داری بین عملکرد دانه سویا در تیمارهای تحقیق مشاهده نشد، اما میانگین عملکرد دانه در روش کم خاک ورزی با چیزل پکر در سال های 92 و 93 به ترتیب با مقادیر 5/2603 و 4/3585 کیلوگرم بر هکتار از لحاظ عددی بیشترین مقدار و کمترین آن مربوط به روش بی خاک ورزی با دستگاه گاسپاردو به ترتیب با مقادیر 5/2096 و 9/1799 کیلوگرم بر هکتار بدست آمد. تیمار کم خاک ورزی با چیزل پکر بهره وری انرژی برابر با 16/0 کیلوگرم بر مگاژول، افزوده خالص انرژی برابر با 5/38632 مگاژول بر هکتار و بیشترین متوسط عملکرد سویا با مقدار 48/2472 کیلوگرم بر هکتار داشت. میانگین مقادیر رطوبت اندازه گیری شده در کلیه تیمارها در مرحله پس از برداشت نسبت به قبل از خاک ورزی افزایش پیدا نمود. مقادیر جرم مخصوص ظاهری خاک از قبل از خاک ورزی تا پس از برداشت در هر دو عمق و تقریبا برای همه تیمارهای بویژه تیمارهای خاک ورزی حفاظتی روند کاهشی داشت. بطور کلی و با توجه به نتایج بدست آمده بهبود عملکرد محصول، کاهش انرژی مصرفی برای تولید سویا و بهبود خواص فیزیکی خاک، در هر دو منطقه می توان از روش های خاک ورزی حفاظتی برای تولید محصول سویای تابستانه، به ترتیب اولویت بی خاک ورزی و کم خاک ورزی برای گلستان و اولویت کم خاک ورزی و بی خاک ورزی برای دزفول، استفاده نمود.واژه های کلیدی: بی خاک ورزی، خاک ورزی مرسوم، شاخص های انرژی، عملکرد سویا، کم خاک ورزی