ارزیابی عملکرد ژنوتیپ های منتخب نخود تیپ کابلی در شرایط دیم

این تحقیق طی یک برنامه چهار ساله به اجرا در آمد. به این منظور در سال اول ‮‭21‬ نمونه ژرم پلاسم نخود کابلی که در مطالعات قبلی انجام شده در بانک ژن گیاهی ملی ایران( پروژه شماره ‮‭3-011-122200-86006‬ ) به عنوان نمونه های متحمل به خشکی آخر فصل شناسایی شده بودند برای تکثیر بذر و یکسان سازی نمونه ها و جداسازی مورفوتیپ در کرج کشت شدند. سپس بذور مربوطه برای انجام کشت به مراکز تحقیقاتی واقع در استان های کرمانشاه، کردستان، لرستان و آذربایجان غربی ارسال گردیدند. کشت نمونه ها در سه خط 3 متری با فاصله خطوط ‮‭30‬ سانتی متر همراه با سه رقم شاهد هاشم، آرمان و آزاد در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با چهار تکرار در ایستگاههای سارال، سرارود، بروجرد و خرم آباد انجام شد. در هر سال از صفات فنولوژیکی و زراعی مختلف نظیر تعداد روز تا آغازگلدهی، تعداد روز تا رسیدگی، ارتفاع و عرض کانوپی، تعداد غلاف در بوته، تعداد بذر در غلاف، عملکرد تک بوته، شاخص برداشت، وزن صد دانه و عملکرد دانه اندازهصگیری شد. برای هر سال به صورت جداگانه تجزیه ساده آنالیز واریانس برای مکان های مختلف و مقایسه میانگین صفات با ارقام شاهد با استفاده از روش ‭LSD ‬انجام شد. تجزیه واریانس مرکب داده های 8 محیط مختلف (4 استان و دو سال زراعی متوالی) نشان داد که ژنوتیپ های ،‮‭5171‬ ،‮‭5654‬ ،‮‭5296 5551‬ و ‮‭5618‬ به ترتیب بیشترین میانگین عملکرد دانه را به خود اختصاص دادند. رقم هاشم با میانگین عملکرد دانه ‮‭51‬ گرم بر متر مربع جز ژنوتیپ هایی بود که کمترین عملکرد دانه را به خود اختصاص دادند. ژنوتیپ ‮‭5171‬ با میانگین ‮‭72/5‬گرم بر متر مربع بیشترین عملکرد دانه را به خود اختصاص داد که اختلاف آن با کلیه ارقام و ژنوتیپ ها از نظر آماری معنی دار بود(‮‭01.0‬‭> P). ‬، رقم آزاد با میانگین ‮‭24‬ گرم بیشترین وزن صد دانه را به خود اختصاص داد. با این وجود وزن صد دانه ژنوتیپ های ‮‭5618‬ ،‮‭5671‬، ‮‭5685-2‬ ، ،‮‭5685-1 6368‬ و ‮‭5664‬ از نظر آماری اختلاف معنی داری با این رقم نشان ندادند. مقایسه میانگین ارتفاع کانوپی نشان داد، رقم هاشم با میانگین ارتفاع ‮‭30‬ سانتی متر بیشترین ارتفاع را به خود اختصاص داد. پس از آن ژنوتیپ ‮‭5671‬ و ارقام آرمان و آزاد با میانگین ارتفاع ‮‭27‬ سانتی متر بیشترین ارتفاع را داشتند. ژنوتیپ های ،‮‭1 6368‬-،‮‭5685‬ ،‮‭5664‬ ،‮‭2 5686‬-،‮‭5767 5685‬ و ‮‭6364‬ با میانگین ارتفاع ‮‭25‬ سانتی متر رتبه های بعدی را به خود اختصاص دادند که از نظر آماری اختلاف معنی داری با ارقام آزاد و آرمان نداشته و از اینرو در درجه دوم اهمیت قرار گرفتند. برای صفت تعداد غلاف در بوته واریانس زیادی در همه ژنوتیپ ها مشخص شد اما ژنوتیپ ‮‭5551‬ با تخصیص بهترین رتبه در 6 محیط مختلف به خود و با میانگین تعداد ‮‭23‬ غلاف در بوته اختلاف معنی داری (‮‭05.0‬‭> P) ‬با ارقام شاهد هاشم، آرمان و آزاد نشان داد. مقایسه میانگین صفت شاخص برداشت نشان داد که ژنوتیپ های ،‮‭5654‬ ،‮‭6325‬ ،‮‭5618 5296‬ و ‮‭5843‬ به ترتیب بیشترین میانگین شاخص برداشت را به خود اختصاص دادند. در میان ارقام شاهد رقم هاشم بیشترین میزان شاخص برداشت را داشت که البته اختلاف شاخص برداشت این رقم با ژنوتیپ های ،‮‭6325 5654‬ و ‮‭5296‬ معنی دار(‮‭01.0‬‭> P) ‬بود اما با ژنوتیپ های ‮‭5843‬ و ‮‭5618‬ اختلاف معنی دار نداشت. میانگین رتبه تعلق گرفته به ژنوتیپ های مختلف در 6 تیمار مختلف نشان داد ژنوتیپ ‮‭6325‬ و پس از آن ژنوتیپ های ،‮‭5654‬ ،‮‭5296‬ ،‮‭5618‬ ،‮‭5843 5551‬ ، ‮‭5940‬ و ‮‭5171‬ با تخصیص رتبه های یک رقمی به خود بهترین رتبه را در میان ژنوتیپ ها از نظر این صفت به خود اختصاص دادند. تجزیه پایداری و رسم نمودار بای پلات با استفاده از نرم افزار ‭GGE ‬بای پلات نشان داد ژنوتیپصهای ،‮‭5171‬ ،‮‭5296‬ ،‮‭6084 5654‬ و ‮‭6325‬ دارای عملکرد دانه بالا و پایداری بیشتری از سایر ژنوتیپ ها بوده و کمترین فاصله را از ژنوتیپ ایده آل فرضی نشان دادند. بنابراین قابل توصیه برای بررسی امکان ترویج و توسعه کشت در مناطق دیم کشور می باشند.